Naučnici su u novim studijama došli do šokantnog otkrića o menstrualnom ciklusu.
Studije su pokazale da se volumen ili debljina određenih regija mozga povećavaju tokom određenih mjesečnih perioda, ali ne otkrivaju je li to povezano s emocionalnim fluktuacijama.
Еlma Jašim, koja je nedavno završila fakultet, raduje se početku medicinske škole na jesen. Ali ona se takođe plaši mjesečnog emocionalnog roler-kostera koji se javlja s njenim menstrualnim ciklusom i haosa koji bi mogao izazvati njen prezauzet akademski raspored.
"Otprilike dva, tri dana prije nego što dobijem menstruaciju, osjećam se kao, ne baš emotivno, ne posebno tužno, ali ni posebno sretno", kaže Jašim.
Ovaj plato raspoloženja povećava njenu osjetljivost čak i na male emocionalne podražaje kada počne njena menstruacija.
Kaže da kada na poslu napravi malu grešku, to nju skoro dovede do suza.
Šta se tačno dešava u njenom mozgu i šta izaziva ove emocije nije dobro shvaćeno. Ali napredak je postignut u vizualizaciji kako polni hormoni mogu promijeniti neka područja mozga.
Prethodne studije na štakorima i drugim sisarima već su pokazale da se volumen određenih regija mozga može promijeniti kao odgovor na estrogen – hormon potreban za normalan seksualni i reproduktivni razvoj kod žena.
Ali nije poznato da li bi ovaj moćni hormon mogao promijeniti strukturu ljudskog ženskog mozga.
Sada novija magnetna rezonanca mozga žena pokazuje da porast i pad polnih hormona tokom menstrualnog ciklusa – 29-dnevnog perioda opadanja i protoka hormona koji priprema njihove reproduktivne organe za moguću trudnoću – dramatično preoblikuje regione mozga koji upravljaju emocijama, pamćenjem, ponašanjem i efikasnošću prenosa informacija.
"Nevjerovatno je vidjeti da se mozak odraslih može mijenjati superbrzo", kaže Džulija Saher, psihijatar i neuronaučnik sa "Maks Plank" Instituta za ljudske kognitivne i nauke o mozgu u Lajpcigu, Njemačka, koja je vodila jedno od istraživanja.
"To što se mozak mijenja tokom menstrualnog ciklusa posebno je vrijedno pažnje jer većina žena doživi skoro 450 menstrualnih ciklusa tokom 30-40 godina", kaže Ketrin Vuli, neurobiolog sa Univerziteta Nortvestern u Еvanstonu u Ilinoju.
Prednosti ovih studija su da su snimanje mozga i mjerenja hormona rađeni kod istih osoba, u određenim fazama menstrualnog ciklusa, objašnjava Vuli.
"Kroz ove studije, sada imamo sliku o tome koliko su ovi hormoni moćni za oblikovanje, ne samo morfologije mozga već i funkcionalne arhitekture", kaže Еmili Džejkobs, neuronaučnik sa Univerziteta Kalifornije u Santa Barbari.
Hormoni pokreću menstrualni ciklus
Menstrualni ciklus se ponavlja svakih 25 do 30 dana i počinje "menstruacijom" ili opadanjem sluzokože materice.
Nivo ženskih polnih hormona u krvi je najniži na početku ciklusa, ali zatim naglo raste u narednih nekoliko sedmica. Prvo, nivoi estrogena rastu, signalizujući da sluznica materice raste.
Tada nivoi estrogena opadaju da bi se oslobodila jajna ćelija iz jajnika, označavajući sredinu menstrualnog ciklusa. Nakon toga, nivoi hormona progesterona i estrogena ponovo se povećavaju oko sedam dana kako bi se sluznica materice pripremila za moguću oplodnju jajne ćelije.
Ako ne dođe do trudnoće, nivoi estrogena i progesterona se vraćaju i tako započinju krvarenje.
Dok je menstrualni ciklus rezultat izražene klackalice nivoa hormona, nivoi drugih hormona kao što su testosteron i kortizol takođe nisu stabilni, diže se prije zore i pada naveče. Ovi dnevni ritmovi javljaju se kod oba pola.
Еstrogen stimuliše kognitivne regije mozga
Mozak je gusta masa ćelija zvanih neuroni, od kojih svaka izgleda kao minijaturno drvo. Siva materija, spoljašnji sloj moždanog tkiva, sadrži neurone i njihove kratke grane zvane dendriti.
Dendriti imaju na sebi izbočine nalik na listove koje se nazivaju bodlji. Korijeni, ili aksoni neurona, skupljaju se zajedno u bijeloj materiji mozga.
Dok siva materija reguliše emocije, učenje i pamćenje; bijela materija dublje u moždanom tkivu razmjenjuje informacije i povezuje različite regije sive tvari.
Da dijelovi mozga reaguju na ženske polne hormone prvi put je otkriveno prije skoro tri decenije. Godine 1990. Vuli je slučajno otkrila da estrogen reguliše gustinu dendritskih bodlji u hipokampusu mozga pacova.
"Ovo je bio vrlo iznenađujući rezultat i proizveo je znatan skepticizam u ovoj oblasti. U to vrijeme se smatralo da su estrogeni isključivo reproduktivni hormoni i da ne utiču na kognitivne regije mozga poput hipokampusa", prisjeća se Vuli.
Hipokampus – kognitivni centar mozga koji sadrži i sivu i bijelu materiju – je mala, zakrivljena struktura zakopana duboko u mozgu iza ušiju, u regiji punoj receptora polnih hormona.
Hipokampus je takođe područje mozga odraslog čovjeka koje najviše reaguje na promjenu volumena. Razvijanje novih vještina, kao što je učenje žongliranja u starosti, ili proučavanje mapa za polaganje ispita za vozačku dozvolu za taksi u Londonu, čini hipokampus većim.
Sa druge strane, smanjenje hipokampusa može biti rani znak demencije, posebno kod Alchajmerove bolesti.
Od revolucionarnog otkrića Vulijeve, naučnici su naučili da menopauza smanjuje volumen sive materije u nekim dijelovima mozga. Međutim, istraživanje je ograničeno samo na dobijanje snimka mozga dobrovoljaca u jednom trenutku. Naučnici su željeli znati mijenja li se mozak odraslih ljudi tokom mjesečnog porasta i pada polnih hormona.
"Možemo li biti zaista precizni? Možemo li uzeti jednu osobu i izmjeriti njen mozak 30, 50 ili 100 puta?", zapitala se Džejkobs.
Ovo je navelo jednu naučnicu u grupi da skenira sopstveni mozak svaka 24 sata tokom čitavog mjeseca 2020. godine.
Džejkobs kaže da je bila poput Mari Kiri iz neuronauke. Iz 30 skeniranja mozga ove jedne žene, tim je otkrio da su polni hormoni preoblikovali hipokampus i reorganizovali moždane veze. Međutim, nije bilo jasno koliko brzo talasi hormona tokom menstrualnog ciklusa to mogu da urade.
Da bi odgovorili na ovo pitanje, naučnici iz Lajpciga i Santa Barbare su sada nezavisno skenirali mozak više od 50 žena više puta tokom menstrualnog ciklusa za dvije nepovezane studije.
Debljina moždanih regija varira tokom menstrualnog ciklusa
U jednoj studiji, objavljenoj u časopisu "Nejčur Mental Helt", tim Saherove je koristio ultrazvuk za identifikaciju tačnog vremena ovulacije za 27 žena.
To im je omogućilo da skupe uzorke krvi od žena na šest preciznih tačaka tokom njihovog menstrualnog ciklusa koje su bile povezane s ovulacijom i nivoima hormona u krvi.
Zatim su skenirali mozgove ovih 27 žena u šest specifičnih vremenskih tačaka koristeći magnetnu rezonancu ultravisokog polja.
Koristeći ovu moćniju magnetnu rezonancu nego što se obično koristi u klinikama, tim je mogao da snimi slike živog mozga s toliko visokom rezolucijom da se slika mozga mogla uporediti sa slikom koja se dobija direktnim rezanjem mozga tokom obdukcije.
Iako se radi o vrlo maloj strukturi, Saherov tim je bio u mogućnosti da posmatra koreografisanu seriju promjena u različitim regijama hipokampusa kako se remodeliše u skladu s menstrualnim ciklusom. Spoljni sloj hipokampusa postao je deblji, a siva materija se proširila sa porastom nivoa estrogena i padom progesterona.
Ali kada se nivo progesterona povećao, sloj uključen u memoriju se proširio, piše "Nacionalna Geografija".
Drugo istraživanje, koje još nije recenzirano, skeniralo je mozak 30 žena tokom ovulacije, menstruacije i perioda između njih. Ova studija je otkrila da ne samo debljina sive materije, već i strukturna svojstva bijele materije, variraju pod uticajem hormona.
"Primijenili smo neku vrstu 'ravnala' na sivu materiju i vidjeli da se mijenja u skladu sa fluktuacijama hormona", kaže Еlizabet Rizor, koja je vodila ovu studiju s Viktorijom Babenko, oboje neuronaučni na kalifornijskom univerzitetu Santa Barbara.
Studija sugeriše da promjene u bijeloj materiji zbog hormonskih fluktuacija koje dovode do ovulacije mogu pokrenuti efikasniji prenos informacija kroz različite dijelove mozga.
"Ove promjene su veoma raširene, ne samo u sivoj materiji, već i u dijelovima mozga koji su odgovorni za koordinaciju između regiona i puteva bijele materije", kaže Babenko.
Međutim, promjene uočene u volumenu ili debljini regija mozga u ovim studijama još uvijek nisu povezane sa specifičnim funkcijama mozga. Dok studije pokazuju da se određena područja mozga mogu preoblikovati u skladu sa oscilacijama hormona tokom menstrualnog ciklusa, naučnici upozoravaju da ove studije ne znače da su pogođene pamćenje ili spoznaja.
Studije takođe ne otkrivaju da li su promjene volumena povezane s bezbrojnim emocionalnim i kognitivnim simptomima koje žene doživljavaju tokom menstruacije.
Zapravo, ove studije su uključivale samo zdrave žene koje nisu prijavile nijedan od ovih simptoma.
"Ono što ove studije ističu je hitnost za dodatnim istraživanjima koja bi proučavala jedinstvene neuronaučne potrebe žena", kaže Džejkobs.
"U našem mozgu se dešavaju stvarne strukturne promjene koje bi mogle biti povezane s roler-kosterom emocija, promjenama raspoloženja, šta god da je", kaže Jašim.
Dok žene čine 70 odsto slučajeva Alchajmerove bolesti i 65 odsto slučajeva depresije, samo oko polovina istraživanja mozga se odnosi na žene.
Ovaj nesrazmjer se nastavlja čak i u odobrenjima lijekova, kao što je lekanemabirmb, koji je američka Uprava za hranu i lijekove nedavno odobrila za liječenje rane Alchajmerove bolesti, ali možda neće usporiti bolest kod žena.
"Krajnje je vrijeme da mozak postane glavni fokus ženskog zdravlja", kaže Saher.
