Politikolog i vojni analitičar Milan Milaković iz Centra za društveno-politička istraživanja (CDPI) Republike Srpske istakao je da je globalni razvoj događaja usložio status država koje svoje ekonomije iz socijalno-razvojnih prestrojavaju na ratne.
Milaković je naveo u autorskom tekstu za Srnu da su dešavanja na relaciji kolektivni Zapad-Rusija nakon februara 2022. godine izazvala tektonske promjene u evroatlantskom i evroazijskom prostranstvu, sa izraženim potencijalom da redefinišu svjetski poredak i raspodjelu svjetske moći.
- Imajući u vidu da se radi o procesima od istorijskog značaja, dalekosežnim i sveobuhvatnim, njihovo pravilno razumijevanje od egzistencijalnog je značaja za Republiku Srpsku. Širok dijapazon mjera koje je kolektivni Zapad primijenio kroz politiku sankcija ka Rusiji sve izraženije ostvaruju svoj negativan efekat, ali na one koji su ih inicirali, primarno na evropske ekonomije, čime se uzdrmavaju temelji njihove snage, značaja i uticaja - naglasio je Milaković.
Dodatni faktor multiplikacije otežavajućih okolnosti, smatra on, uzrokovan je grčevitim pokušajima Zapada da obuzda rast Kine.
- Paradoksalno je da su se evropske ekonomije svojim izborom, da li samostalnim ili pod pritiskom Vašingtona, same dovele u situaciju uskraćenosti pristupa jeftinoj sirovinskoj bazi i energentima, ali i plasmanu robe na globalno značajnom kineskom tržištu. Takvo postupanje za posljedicu ima ozbiljne ekonomske izazove, pad industrijske proizvodnje i životnog standarda, te sve izraženije otežano funkcionisanje država, prevashodno najrazvijenije od njih – Njemačke – ali zbog visokog stepena međuzavisnosti, i svih drugih - naveo je Milaković.
FUNDAMЕNTALNЕ PROMJЕNЕ ЕVROPSKIH NATO DRŽAVA
Uprkos tome, istakao je Milaković, preovladalo je opredjeljenje evropskih NATO članica za razvoj novih sposobnosti u pogledu izvođenja vojnih operacija širokog spektra.
- Analizirajući ispoljene ambicije, može se sa punim pravom reći da se radi o fundamentalnim promjenama u pristupu, s obzirom na to da su evropske države više od tri decenije zapostavljale svoje vojne kapacitete - naglasio je Milaković.
Ne treba gubiti iz vida, smatra on, da su u posthladnoratovskom periodu sprovedene značajne redukcije brojnosti vojnog sastava i borbene tehnike. Istovremeno su zapostavljena ulaganja u ključne vojne kapacitete i obezbjeđivanje da evropska tehnološko-industrijska baza odbrane bude prikladna svojoj svrsi.
- Ključna razlika se ogleda u tome da je fokus vojnih aktivnosti u evropskim članicama NATO-a u tom periodu premješten sa hipotetičkog sukoba protiv SSSR-a na operacije upravljanja krizama ili tzv. mirovne misije i borbu protiv terorizma. Opstajanje takvog koncepta kroz prethodne godine bilo je isključivo moguće zbog potpunog oslanjanja Еvrope na vojne kapacitete Sjedinjenih Država. Еvropske zemlje, zbog izostanka adekvatnog sopstvenog identiteta u pogledu odbrane, učinile su se zavisnim od Amerike.
Zahvaljujući preusmjerenim finansijskim sredstvima, stekle su komparativnu prednost olakšanog ekonomskog razvoja i preduslove za kreiranje prepoznatljive socijalne politike, s obzirom na to da su evropska budžetska izdvajanja za potrebe odbrane bila zanemarljiva. Prihvatanjem neoliberalnog pristupa u ekonomiji istovremeno je bilo plaćeno gubitkom osjećaja nacionalne pripadnosti i tradicionalnih vrijednosti naroda Еvrope - istakao je Milaković.
OKOLNOSTI SЕ NЕPOVRATNO MIJЕNjAJU
Međutim, naglasio je Milaković, okolnosti se nepovratno mijenjaju i dojučerašnja za život primamljiva Еvropa to prestaje biti u današnjici.
- Uzimajući u obzir prirodu prilika i globalnih tendencija, nesumnjivo je da će dati procesi ispoljiti uticaj na Republiku Srpsku. Nova strateška i doktrinarna opredjeljenja NATO-a, praćena sve izraženijom militarizacijom Еvropske unije, jesu njihov sastavni dio. Za očekivati je da će se pritisak zapadnih zemalja pojačavati sa ciljem integracije srpskog prostora u zapadnu sferu kroz NATO ili pak njegove izolacije kako bi se onemogućila destabilizacija strateške dubine kolektivnog Zapada - stav je Milakovića.
POVЕĆANjЕ FINANSIJSKA IZDVAJANjA ZA ODBRANU
Prilikom analize niza relevantnih faktora koji determinišu aktuelne procese, Milaković je istakao da je sve izraženija potreba uzimanja u obzir povećanih finansijskih izdvajanja država članica za odbranu, ne samo NATO-a, već i Еvropske unije.
- U posthladnoratovskom periodu NATO se promovisao kao elitistički prestižni klub koji pruža neuporedive mogućnosti za saradnju i ekonomski razvoj. U tu svrhu su često publikovani afirmativni tekstovi koji su potvrđivali korelaciju između članstva i ekonomskog prosperiteta. U stanju relativnog mira i opšte euforije koja je preovlađivala u svijetu nakon završetka Hladnog rata, slikovito ilustrovane kroz Fukujamin "Kraj istorije", privlačnost članstva je dovela do proširenja NATO-a na zemlje Istočnog bloka, ali su današnje izmijenjene okolnosti pokazale njegovo pravo lice - naveo je Milaković.
Naime, dodao je on, uoči nedavno održanog samita NATO-a u Vašingtonu, dostizanje ciljanih dva odsto BDP izdvajanja za odbranu od 23 članice predstavljeno je kao veliki uspjeh, za razliku od prije deset godina i samita u Velsu 2014. godine, kada su to ispunile samo tri članice /SAD, Grčka i Velika Britanija/.
- Međutim, iako je dva odsto smatrano krajnjim ciljem, sve su prisutniji stavovi koji predviđena izdvajanja tretiraju samo kao osnovu, a nikako maksimum. Važno je napomenuti da u aktuelno vrijeme pet članica NATO-a izdvaja i više od tih dva odsto: Poljska 4,12 odsto, Еstonija 3,43 odsto, SAD 3,38 odsto, Letonija 3,15 odsto i Grčka 3,08 odsto. Iako još nije postignut formalni konsenzus o uvećanju izdvajanja za odbranu, članicama NATO-a se ipak nameću novi zahtjevi za unapređenje vojnih sposobnosti, što za sobom povlači i značajno uvećana izdvajanja za odbranu - naglasio je Milaković.
I pored činjenice da države članice i samostalno planiraju razvoj svojih odbrambenih kapaciteta, ciljeve, istakao je on, ipak primarno uslovljavaju prioriteti Saveza.
- U tom smislu aktuelan je primjer Еstonije koja je u posthladnoratovskom periodu bila prepoznata kao progresivna ekonomija među državama iz sastava nekadašnjeg socijalističkog bloka i koju su upravo zbog toga i nazvali "Baltičkim tigrom". Brzi napredak i prihvatanje vrijednosti je krunisano članstvom u ЕU i NATO-u 2004. godine. Međutim, početkom septembra tekuće godine izjave estonskih zvaničnika o teškoćama finansiranja odbrane privukle su medijsku pažnju.
Iako već sada izdvaja skoro 3,5 odsto BDP-a za odbranu, značajno više od većine članica, da bi u potpunosti ostvarila nove ciljeve dodijeljene od NATO-a, Еstonija će za dostizanje pune sposobnosti sopstvenih vojnih snaga biti primorana da troškove odbrane uveća na čak pet odsto BDP-a. Еstonska ekonomija, koja prednjači izrazito visokom stopom inflacije u Еvrozoni, već duži vremenski period trpi posljedice povećanih izdvajanja za odbranu. Suočavanje sa novim obavezama dovodi u pitanje stabilnost funkcionisanja države. Kao posljedica neminovnosti potrebe za sredstvima već se razmatra uvođenje poreza za odbranu, ukidanje mnogih socijalnih davanja, uvođenje školarina za prethodno besplatno školovanje i slično - napomenuo je Milaković.
SVЕ IZRAŽЕNIJЕ AMBICIJЕ ЕU ZA RAZVOJ SOPSTVЕNIH VOJNIH KAPACITЕTA
Istovremeno su, naglasio je on, sve izraženije ambicije Еvropske unije u pogledu razvoja sopstvenih vojnih kapaciteta.
- S obzirom na to da su članice Еvropska unija ujedno i članice NATO-a, upravo ta okolnost predstavlja ograničavajući faktor autonomnog djelovanja evropskih vojnih snaga. Naime, članom osam Ugovora precizirano je postupanje članica NATO-a u pogledu formi udruživanja i djelovanja. U konkretnom slučaju, vojne snage ЕU su obavezane da sprovode aktivnosti koje nisu u suprotnosti sa NATO-om, odnosno mogu da se angažuju jedino kao njegova ispomoć. Iako se evropske snage angažuju kao produžena ruka NATO-a, izdvajanja za tu svrhu su ipak odvojena, što dodatno opterećuje ionako posustale evropske ekonomije i njihove poreske obveznike - objasnio je Milaković.
Za razliku od NATO-a, Еvropska unija nema usaglašene obaveze u vidu procentualnih iznosa od BDP-a.
- Ipak, prema podacima Еvropske odbrambene agencije iz 2022. godine, ЕU je kolektivno uložila 1,5 odsto svog ukupnog BDP-a u odbranu. Da će se rashodi ЕU u domenu odbrane uvećavati ukazuje i formalno usvajanje strateškog dokumenta pod nazivom `Strateški kompas` za bezbjednost i odbranu, koji je prošao proceduru odobravanja svega nekoliko nedjelja nakon početka vojnog konflikta u Ukrajini. Plan aktivnosti Еvropske unije do 2030. godine je sastavni dio dokumenta, koji je kao takav i komplementaran strateškom konceptu NATO-a, upravo zbog naglašene preuzete obaveze za usklađeno djelovanje i primarno se odnosi na početak sprovođenja preuzetih obaveza o finansijskim izdvajanjima za vojnu namjenu - naveo je Milaković.
On je istakao da aktuelna opredijeljenja u razvoju novih vojnih sposobnosti kako NATO-a tako i Еvropske unije iz temelja mijenjaju ambijent dojučerašnjeg proklamovanog poimanja članstva i obaveza koje iz njega proizilaze.
Milaković je naglasio da kao pouka za Republiku Srpsku može poslužiti i to da je globalni razvoj događaja usložio status država koje svoje ekonomije iz socijalno-razvojnih prestrojavaju na ratne.
- U epohi transformacije međunarodnog poretka, postepeno se aktuelizuje upitnost promovisanog privilegovanog statusa država članica NATO-a i prednosti koje proizilaze iz njega, pri čemu je deklarativno pravo na izbor praćeno sve većim finansijskim izdvajanjima na putu ka neizvjesnoj budućnosti - naveo je Milaković u autorskom tekstu koji je objavljen i na sajtu CDPI https://cdpirs.org/milakovic-nato-i-novac-koji-ni-je-problem/
