Predsjedavajući Nezavisne međunarodne komisije za istraživanje stradanja svih naroda na području Srebrenice od 1992. do 1995. godine Gideon Grajf u autorskom tekstu za "Veltvohe" objasnio je zašto u Srebrenici nije bio genocid.
Tekst objavljen u "Veltvoheu" prenosimo u cjelosti:
Izvještaj naše komisije je usaglašen, prihvaćen i potpisan od strane svih članova komisije. To znači da izvještaj ima kolektivno autorstvo svih članova Komisije, a ne pojedinca, pa makar on bio i predsjednik. Ponosan sam što sam imao priliku da radim sa takvom grupom izuzetnih ljudi i stručnjaka svjetske klase.
Tokom našeg dvogodišnjeg istraživačkog rada, otkrili smo da su se na području Srebrenice dogodila dva velika masakra tokom građanskog rata u Bosni i Hercegovini 1992. i 1995. godine. Prvi se dogodio u periodu od aprila 1992. do aprila 1993. godine nad srpskim stanovništvom, drugi od 14. do 16. jula na najvećoj grupi zarobljenih bosanskih vojnika aktivnih i rezervnih trupa 28. divizije Armije Bosne i Hercegovine.
Iako je termin "genocid" široko poznat, nije postojao prije dolaska nacističkog režima na vlast. Vinston Čerčil je 1941. godine opisao zločine koje su počinili nacisti tokom invazije na Rusiju kao "zločin bez imena“. Tek 1944. poljsko-jevrejski advokat Rafael Lemkin (1900–1959) uvodi termin "genocid” u svojoj knjizi "Vladanje Osovine u okupiranoj Еvropi”, u kojoj je opisao uništavanje nacionalnih i etničkih grupa, uključujući masovno dokumentovano ubistvo evropskih Jevreja. Kombinovao je riječi geno, grčku riječ za rasu ili pleme, i cide, latinsku riječ za ubijanje.
U svojoj rezoluciji 96 (1) od 11. decembra 1946. godine, Generalna skupština Ujedinjenih nacija je proglasila da je "genocid“ zločin po međunarodnom pravu, suprotan duhu i ciljevima Ujedinjenih nacija i osuđen od civilizovanog svijeta.
Dvije godine kasnije, Konvenciju o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida jednoglasno je ratifikovala Generalna skupština Ujedinjenih nacija i usvojila Generalna skupština kao Rezoluciju 260 9. decembra 1948. godine. Konvencija je stupila na snagu 12. januara 1951. godine. Svim državama učesnicama se preporučuje da spriječe i kazne genocid u ratu i miru.
Član 2. Konvencije definiše genocid na sljedeći način: "Za potrebe ove konvencije, genocid označava bilo koje od sljedećih djela počinjenih sa namjerom da se uništi, u cjelini ili djelimično, nacionalna, etnička, rasna ili vjerska grupa kao takva: (a) ubijanje članova grupe; (b) nanošenje ozbiljne fizičke ili psihičke povrede članovima grupe; (c) namjerno nametanje životnih uslova s namjerom da dovedu do fizičkog uništenja grupe u cjelosti ili djelimično; (d) nametanje mjera za sprečavanje rađanja unutar grupe; (e) Prinudno premještanje djece iz grupe u drugu grupu”.
Prema ovom članu, genocid sadrži dva konstitutivna elementa: fizički element, odnosno počinjeno djelo, i psihički element. Ova dva elementa su povezana, čak i ako su analitički različiti. "Namera da se uništi, u cjelini ili djelimično, nacionalna, etnička, rasna ili vjerska grupa kao takva“ je suštinska karakteristika genocida, koja ga razlikuje od drugih teških zločina.
Prema članu 4 Statuta Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), genocid se sastoji od namjernog uništavanja "nacionalne, etničke, rasne ili vjerske grupe“.
Ovo je bio jedan od najkontroverznijih aspekata definicije genocida. Kritičari su se žalili na ograničen obim definicije i isključenost političkih i drugih grupa i predložili amandman za proširenje obima. Ili su tvrdili da sudije treba da usvoje dinamično tumačenje odredbe. Međutim, kada su države imale priliku da revidiraju definiciju na Rimskoj konferenciji u junu i julu 1998. godine, odlučile su da reafirmišu tekst koji je usvojila Generalna skupština Ujedinjenih nacija pedesetak godina ranije.
Gledajući brojke, čini se upitnim da je značajan dio muslimanskog stanovništva Bosne zbrisan ubistvom nekoliko hiljada muškaraca. Prema demografskoj jedinici MKSJ, procjenjuje se da je 69,8 odsto ili 25.609 civila ubijenih u ratu u BiH bili Muslimani (od 42.501 vojnih smrti), dok su Srbi imali 7.480 poginulih civila (15.299 vojnih smrti), a Hrvati 1.675 civila. (7.183 poginulih vojnika), ukupno 104.732 poginulih, raspoređenih među Hrvatima (8,5 odsto), Srbima (21,7 odsto), Muslimanima (65 odsto) i ostalima (4,8 odsto). Tokom čitavog rata u Bosni ubijeno je 1,32 odsto muslimana. U Srebrenici je ubijeno manje od 0,4 odsto muslimanskog stanovništva. Udio muslimana u ukupnom stanovništvu Bosne i Hercegovine se tokom rata zapravo povećao. I na srpskoj i na muslimanskoj strani bilo je oko dva puta više vojnih žrtava nego civilnih; na hrvatskoj strani taj odnos je bio još veći. Ovo jasno predstavlja argument protiv oblika genocida koji bi zahtijevao mnogo veću ukupnu stopu smrtnosti i mnogo veći broj ubijenih civila.
Klasični genocidi 20. vijeka – genocidi evropskih Jevreja i ruandskih Tutsija – su značajni po svom insistiranju na ubijanju žena i djece kako bi se osiguralo da ta grupa bude zaista istrijebljena. Pitanje, međutim, nije da li je masakr vojno sposobnih muškaraca i dječaka zaista uništio muslimane u Srebrenici. Zločin genocida ne zahtijeva ishod i sudovi nisu dužni utvrditi da li je stvarni metod dobro odabran. Međutim, ako je tehnika genocida nekompletna i možda nelogična, to će izazvati sumnju da li je zaista postojala namjera ili ne. Zločini počinjeni u Srebrenici u julu 1995. godine svakako se mogu opisati kao “zločini protiv čovječnosti”. Međutim, čini se da nazivanje toga "genocidom“ neopravdano iskrivljuje definiciju.
Nakon ocjene činjenica o masakru, ne može se utvrditi konkretna namjera da se stanovništvo Srebrenice kao takvo istrijebi. Ne postoji očigledna namjera da se uništi cjelokupno muslimansko stanovništvo. Ubistvo nekoliko hiljada ratnih zarobljenika i nekoliko stotina vojno sposobnih muškaraca iz regiona Srebrenice ne bi dalo nikakvu opštu prednost srpskom rukovodstvu, jer je pretpostavljalo da će područje enklave biti pripojeno Republici Srpskoj kao dio mirovnih pregovora u toku. To bi ionako spriječilo muslimansko stanovništvo da se vrati u Srebrenicu, čak i da su vojno sposobni muškarci iz enklave ostali nepovrijeđeni. Veliki broj pripadnika kolone koju čine aktivni i rezervni sastavi 28. divizije Armije BiH takođe sugeriše da su mnogi borci dolazili sa područja van Srebrenice, tako da kolona ne predstavlja grupu vojno sposobnih muškaraca iz Srebrenice. Takođe je jasno da do 12. jula 1995. godine nije bilo naredbe da se pobiju svi zarobljeni muslimani. Vijeća Tribunala su se uvjerila da je takav nalog morao biti dat sutradan.
Genocid kao takav nije se mogao desiti u Bosni. Budući da zločin genocida, po svojoj prirodi, pretpostavlja namjeru da se uništi barem značajan dio određene grupe, genocid kao takav može se desiti samo kada je značajan dio određene grupe fizički uništen. Ovo uništenje se mora utvrditi kao objektivna činjenica. Kao što je već pomenuto, "značajan udio” ne mora da se mjeri ukupnim brojem žrtava, iako je ovo uvijek prvi primijenjen test. Ad hok istrjebljenje manje od 0,4 posto muslimanskog stanovništva Bosne i Hercegovine u roku od nekoliko dana ne znači da je došlo do genocida nad cijelom grupom.
Na kraju, nekoliko riječi o onome što smatram jednim od glavnih dostignuća i uticaja rada Komisije i objavljivanja našeg izvještaja. Koliko smo mi, članovi Komisije, kasnije mogli da utvrdimo, nakon objavljivanja našeg izvještaja, niko u Republici Srpskoj i Srbiji nije negirao zločin počinjen u julu 1995. godine. Nažalost, konstatujemo da sa druge strane niko, zvanično ili nezvanično, nije bio voljan da prizna masovne i sistematske zločine muslimanske vojske nad srpskim stanovništvom. U ovom kontekstu, ključno je istaći da je jedna od osnovnih civilizacijskih vrijednosti sloboda akademskog i profesionalnog istraživanja istorijskih događaja i sloboda uma, ma koliko oni bili kontroverzni i bolni. Važno je razumjeti da propaganda uvijek pokušava da spriječi akademsko preispitivanje svojih narativa medijske politike na svaki mogući način".
Prof. dr Gideon Grajf je izraelski istoričar i istraživač holokausta sa fokusom na koncentracioni logor i logor za istrebljenje Aušvic-Birkenau/"Sonderkomando“ i Holokaust u Jugoslaviji/logor Jasenovac
