Nacionalne tenzije na prostoru srednjeg Podrinja, posebno na područjima Srebrenice i Bratunca, tokom osamdesetih godina 20. vijeka bile su izrazito visoke.

Zbog izrazito visokih tenzija među Muslimanima i Srbima juna 1990. godine donesena je odluka jugoslovenskih organa o izmiještanju naoružanja teritorijalne odbrane sa područja opštine Srebrenica i Bratunac, navodi se u izvještaju Komisije.

Oko 1.300 pušaka i drugih materijalno-tehničkih sredstava iz opštine Srebrenica i određena količina iz opštine Bratunac izmještena je u kasarne JNA i Teritorijalne odbrane na drugim područjima BiH.

Nakon što su nacionalne stranke u BiH osnovane na nivou republike, u drugoj polovini 1990. godine započelo je osnivanje stranaka i na nivou opština.

U Srebrenici su 19. avgusta 1990. održane osnivačke skupštine Stranke demokratske akcije i Srpske demokratske stranke.

Istoga dana u Glogovi, opština Bratunac i Potočarima, opština Srebrenica kamenicama su napadnuti autobusi u kojima su se nalazili Srbi, koji su se uputili na osnivačku skupštinu SDS-a.

Komisija konstatuje da je sve ovo uslovilo da u pojedinim selima opština Bratunac i Srebrenica osvanu barikade i naoružane seoske straže, bez obzira da li su sela većinski bila srpska ili muslimanska.

OSNIVANjE PATRIOTSKE LIGE

Sredinom 1990. osnovana je prva paravojna muslimanska organizacija u Podrinju, u Ustikolini, kod Foče. Pripadnici te ekstremne grupe zakleli su se na "Kuran da će se, u ime Alaha, boriti za odbranu vjere".

Početkom 1991. osnovana je Patriotska liga, najorganizovanija i najmasovnija muslimanska paravojna formacija, praktično vojna formacija SDA, koja je svoju ideologiju temeljila na postulatima Muslimanskog bratstva.

Jedan od vojnih ogranaka Patriotske lige bile su i Zelene beretke osnovane u Sarajevu 31. marta 1991. godine.

U rad i djelovanje Patriotske lige bili su uključeni i članovi SDA iz Srebrenice, predsjednik Skupštine opštine Besim Ibišević, narodni poslanik u skupštini BiH Ibran Mustafić, kao i načelnik Stanice javne bezbjednosti Srebrenice Hamed Salihović.

KUTILjEROV PLAN

Posljednji pokušaj da se kriza u BiH riješi na miran način došao je od portugalskog ambasadora pri Evropskoj zajednici Žozea Kutiljera, koji je tokom februara i marta 1992. vodio pregovore sa sve tri nacionalne zajednice u BiH.

Nakon pet rundi pregovora, 18. marta 1992. godine lideri tri nacionalne stranke SDA, HDZ i SDS potpisali su izjavu o principima novih ustavnih rješenja za BiH - Kutiljerov plan, prema kojoj je BiH trebalo da ostane u tadašnjim granicama kao jedna država s tri konstitutivne jedinice, od kojih bi svaka pripadala jednom od tri naroda.

Prema ponuđenim kartama, Muslimanima bi pripale 42 opštine i 44 odsto površine, Hrvatima 20 opština i 12 odsto površine, a Srbima 37 opština i 44 odsto površine.

Izvan nacionalne zajednice, odnosno van opština gdje su bili većina, ostalo je živjeti 18 odsto Muslimana, 59 odsto Hrvata i 50 odsto Srba.

Sedam dana nakon potpisivanja sporazuma predstavnici HDZ-a i SDA odlučili su da odbace Kutiljerov plan, te da pokrenu mehanizme za stvaranje unitarne BiH.

IZETBEGOVIĆ NAREDIO MOBILIZACIJU

Odlukom predsjednika Predsjedništva Alije Izetbegovića od 3. aprila 1992, a uprkos protivljenju srpskog člana Predsjedništva, naređena je mobilizacija jedinica TO svih opština i grada Sarajevo, gdje su ujedno integrisani Patriotska liga i Zelene beretke.

U skladu sa ovom odlukom, 4. aprila započela je mobilizacija muslimanskog stanovništva na teritoriji opštine Zvornik.

Istog dana muslimanske snage TO preuzele su kontrolu nad gradom dok se Krizni štab Srpske opštine Zvornik povukao u Karakaj, tri kilometra sjevernoistočno od Zvornika.

POČETAK ORUŽANOG SUKOBA

Borbe u opštini Zvornik između muslimanskih teritorijalaca, u osnovi pripadnika Patriotske lige, sa jedne strane i JNA i srpskih teritorijalaca sa druge strane započele su 9. aprila 1992. godine.

Značajne snage muslimanskih teritorijalaca nalazile su se na Kula gradu, predgrađu Zvornika i srednjovjekovnoj tvrđavi, koja dominira iznad grada.

Sa ove dominantne pozicija muslimanski snajperi su držali grad pod stalnom opsadom, zbog čega je borba za Kula grad postala i bitka za Zvornik.

Pred borbama koje su odnosile žrtve na obje strane, masovno su izbjegli civili, i Muslimani i Srbi.

U istom periodu dok su trajale borbe u okolini Zvornika, na teritoriji Srebrenice pripadnici muslimanske teritorijalne odbrane osnovali su niz ratnih stanica policije sastavljenih isključivo od Muslimana.

Dopisnik Tanjuga izvjestio je 18. aprila 1992. da su počele žestoke borbe na teritoriji opštine Srebrenica između JNA i srpskih teritorijalaca sa jedne i muslimanskih snaga TO sa druge strane.

POD KOMANDOM NASERA ORIĆA UBIJENO PET PRIPADNIKA JNA

Iz zasjede u selu Potočari, pod komandom Nasera Orića jedna grupa muslimanskih vojnika 20. aprila ubila je pet pripadnika JNA.

Tih dana civilnih žrtava bilo je i među Srbima i među Muslimanima u Srebrenici.

Krajem aprila JNA potpomognuta srpskim teritorijalcima uspjela je da savlada muslimanski otpor na Kula Gradu i da uspostavi punu kontrolu nad opštinom Zvornik.

Tokom ove operacije u selu Snagovu stradalo je, kako navode određeni muslimanski izvori, 36 stanovnika ovog muslimanskog sela.

Početkom maja intenzivirale su se napadačke aktivnosti muslimanskih oružanih snaga na području opštine Srebrenica.

NAPADNUTA SRPSKA SELA U BRATUNCU I SREBRENICI

Na pravoslavni praznik Đurđevdan 6. maja 1992. napadnuto je srpsko selo Blječeva u opštini Bratunac, kao i selo Gniona u opštini Srebrenica, koje su muslimanski teritorijalci spalili, a tom prilikom ubili su pet civila srpske nacionalnosti.

Sljedećeg dana u neposrednoj okolini gradskog jezgra Srebrenice ubijeno je 10 civila srpske nacionalnosti, a 8. maja iz zasjede ubijen je poslanik u Skupštini BiH advokat Goran Zekić.

UBIJEN GORAN ZEKIĆ, PRVI SRBIN PODRINjA

Ubistvo Gorana Zekića, prvog Srbina Podrinja, pokrenulo je niz reakcija širom Srebrenice i Bratunca.

Istog dana kada je ubijen Zekić započeo je masovni egzodus Srba iz urbanog dijela Srebrenice, a već sljedećeg dana u grad su ušle muslimanske jedinice pod komandom Nasera Orića, koje su preuzele kontrolu nad gradom, te uglavnom protjerale i ubile malobrojne preostale Srbe.

Kao odgovor za ubistvo Zekića i ono što se događalo u Srebrenici i njenoj okolini, Miroslav Deronjić je 9. maja 1992. godine naredio napad na selo Glogovu, najjače i najveće SDA uporište na teritoriji opštine Bratunac.

U napadu na selo, stradala su 64 Muslimana, među kojima je bilo civila.

Pred Haškim tribunalom Miroslav Deronjić je zbog ovog napada osuđen na kaznu od 10 godina zatvora.

Pojedina sela bila su utvrđene tačke koje su se branile, uglavnom vlastitim sredstvima, tj. seoskim stražama, naoružanim uglavnom pješadijskim oružjem, dok su putne komunikacije pripadale onoj vojnoj sili koja se u tom trenutku njom kretala.

U ovom periodu stradali su srpski civili i seoske straže. U selu Međa ubijeno je njih sedam, a 10 ih je odvedeno u zarobljeništvo, zatim u selu Žutica osam, Rupovo Brdo osam, Loznica 10, Ratkovići 18, Brežani 19, Krnjići 18, Zagoni 14, Zalazje 45.

Muslimanska sela su takođe u ovim borbama stradala, tako da je u Zaklopači stradalo 68 civila i pripadnika seoskih straža, Nova Kasaba 29, Drinjača 35, Donji Grbavci 69, konstatuje se u izvještaju Komisije.

DJELOVANjE "ŽUTIH OSA" U ZVORNIKU

Na teritoriji opštine Zvornik do 29. jula 1992. djelovale su srpske paravojne jedinice "Žute ose" i "Pivarski", kojima se pripisuju ubistva najmanje 352 Muslimana, od kojih su gotovo svi bili vojno sposobni muškarci.

Ovim paravojnim jedinicama nisu bila strana ni ubistva Srba, ukoliko bi se suprotstavili njihovom naumu.

Kakav je bio karakter i priroda ovih jedinica govori i činjenica da su ministra za informacije u Vladi Srpske Republike BiH Velibora Ostojića zarobili na jednom punktu koji su držali na ulazu u grad i zlostavljali.

Poslije ovog događaja, specijalno obučene jedinice MUP-a sa Pala su 29. i 30. jula 1992. izvršile hapšenje i protjerivanje svih pripadnika ovih jedinica sa teritoriji Srpske Republike BiH.

Na sudovima u Srbiji i Republici Srpskoj, veliki broj članova ovih jedinica, zbog zločina nad muslimanskim civilima, osuđen je na višegodišnje kazne zatvora.

MUSLIMANSKE SNAGE ZAPOČELE ETNIČKO ČIŠĆENjE SRPSKIH SELA OKO SREBRENICE

Od ljeta 1992. muslimanske jedinice teritorijalne odbrane iz Srebrenice, započele su sistematičnu kampanju etničkog čišćenja srpskih sela u okolini Srebrenice, sa ciljem zauzimanja Bratunca i presjecanja Republike Srpske na dva dijela.

Tokom ljeta i jeseni 1992. većina snaga Vojske Republike Srpske bila je angažovana na proboju koridora u Posavini, kojom je okončana fizička i ekonomska blokada više od milion ljudi u Bosanskoj Krajini i Republici Srpskoj Krajini, kao i borbama u Hercegovini, kojom je slomljen pokušaj hrvatske vojske da ovlada istom.

U uslovima kada se Vojska Republike Srpske i dalje bavila organizovanjem i formiranjem Drinskog korpusa, koji je naknadno formiran od jedinica drugih korpusa i nekih novoformiranih jedinica na ovim prostorima, naredba o osnivanju ovog korpusa donesena je u julu 1992. godine, ali je on svoje funkcionisanje i borbenu ulogu počeo ostvarivati tek u novembru 1992. godine, navodi se u izvještaju.

Izvještaj Nezavisne međunarodne komisije za istraživanje stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji u periodu 1992-1995. godine nedavno je objavljen na sajtu Komisije i Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica.