Medijski kolač godinama unazad raspoređuje "Audience Measurement" (AM), agencija smještena u Sarajevu. Ko ima koliku gledanost saopštava AM. Drugim riječima, ko će dobiti koliko novca od marketinga, odlučiće gledanost, a o kojoj će izvijestiti AM.
Uobičajena praksa u svijetu je da marketinške agencije raspodjelu marketinških budžeta od međunarodnih i domaćih klijenata vrše na osnovu rezultata gledanosti TV programa. U BiH gledanost TV programa mjeri jedina ovlaštena agencija Audience Measurement, d.o.o. iz Sarajeva (skraćeno AM) koja direktno utiče na plasman desetina miliona KM i na taj način direktno ili indirektno odlučuje o opstanku TV stanica u Republici Srpskoj i Federaciji BiH.
Eksluzivitet za provođenje mjerenja gledanosti AM je obezbjedila kršeći zakone po kojima bi trebalo da radi Institut za mjeriteljstvo. Ovaj posao sa pozicioniranjem AM-a kao jedine agencije za mjerenje gledanosti je očigledno dobro osmišljen s obzirom da su godinama opstali kao jedini u ovom polju.
Prema tvrdnjama AM-a na čijem čelu je Damir Avdić, oni raspolažu sa 650 piplmetara, a servisiranje i verifikaciju obavljaju sami. Ovoj praksi samovolje došao je kraj kroz nove zakonske okvire.
Sami sebe servisirali i odlučivali da li dobro rade
AM je imao obavezu da verifikuje svoje uređaje, ali su proces verifikacije izvodili sami. Zijad Džemić im je omogućio funkcionisanje na ovaj način kršeći niz zakona Instituta za mjeriteljstvo. Naredbu o mjerilima u zakonskom mjeriteljstvu i rokovima verifikacije i njoj pripadajući Aneks u kome se među mjerila vremena koja podliježu obaveznoj verifikaciji dodaje i uređaj za mjerenje gledanost TV programa tzv. piplmetar. Ne samo da je naredbu donio protivzakonito, nego je donesena i bez saglasnosti Savjeta instituta i bez dozvole entitetskih zavoda čime je izvršen i prenos nadležnosti.
Pri donošenju ove naredbe, Savjet se nije dogovarao sa ovlaštenom institucijom za mjeriteljstvo iz Republike Srpske, koji inače u svom radu postupa po Naredbi o ispitivanju i periodičnim pregledima etalona i mjerila u kojoj su propisana mjerila zakonske metrologije, i među njima nisu piplmetri, pa samim tim ne podliježu verifikaciji i metrološkom nadzoru, pri čemu je prekršen zakon.
Upravo zbog ovoga, AM drži monopol u polju mjerenja. Nijedna ozbiljna agencija pod ovakvim uslovima ne želi uopšte da se nadmeće na eventualnom tenderu za istraživanje gledanosti u BiH. Ako i dobiju tender, njihove uređaje trebalo bi da verifikuje laboratorija AM-a. Što se sigurno ne bi desilo.
Upravo to je i razlog za vapaj Audience Measurement-a. Uslove koje propisuje Institut mjeriteljstva ne mogu da ispune, zbog toga šalju poruku kroz medije da je njihovim gašenjem ugroženo mjerenje gledanosti TV stanica u BiH.
Odlukom o promjeni Zakona o mjeriteljstvu i Pravilnika o imenovanim mjeriteljskim laboratorijima čime je imenovanje laboratorija za verifikaciju mjerila vraćeno u zakonske okvire, riješena je dugogodišnja samovolja AM-a. To bi značilo da sada AM izlazi sa lošom opremom koju ne mogu sami servisirati i sami verifikovati. Otuda i glavni problem i vapaj. Ukoliko to ne uspiju, neće moći obavljati mjerenje.
Institut za mjeriteljstvo BiH ih je u februaru pozvao da dostave neophodnu dokumentaciju, jer im je u martu istekla dvogodišnja akreditacija laboratorija koja se obnavlja svake dvije godine. Takođe, Institut je stavio van snage Odluku o primjeni Zakona o mjeriteljstvu i Pravilnik o imenovanim mjeriteljskim laboratorijima u postupku imenovanja laboratorija koji se primjenjivao posljednjih šest godina, a koji je AM maksimalno iskorištavao. Od sada kriterij da laboratorij za mjerenje TV gledanosti mora imati BATA-inu (Institut za akreditovanje BiH) akreditaciju.
Apel medijima
Veliki broj pravnih lica odbio je produžiti saradnju sa AM agencijom i potpisati Aneks ugovora. Ne samo da mediji ne žele sarađivati sa njima, nego im ne žele pružiti ni podršku da ospore novi Zakon Instituta za mjeriteljstvo koji osporava njihov dosadašnji rad.
Ideja AM-a je bila da se peticijom ospori ovaj zakon u Savjetu ministara. Međutim, samovolja i netransparentan rad AM-a medijske kuće nisu podržale.
Šta više, zakonski okvir koji prisiljava AM da radi transparentno i po zakonu ili da se povuku iz ovog posla je opšteprihvaćen u medijskim krugovima.
Netransparentnost u ključnim segmentima
O agencije AM postoji malo javno dostupnih informacija i vlasništvu i poslovanju, načinu prikupljanja podataka i raspolaganju tim podacima.
Uređaja koji prate program (piplmetri) u BiH je navodno 680, a u 450 domaćinstava rasporedila ih je 2013. godine firma Audience Measurment (AM).
Od 680 piplmetara raspoređenih u 450 domaćinstava, AM je ostao sa 300 domaćinstava. O broju piplmetara se ne govori. Ne govori se ni o mjestima gdje su preostali piplmetri raspoređeni. Dakle, raspodjela desetina miliona maraka se vrši na osnovu uzroka od 300 domaćinstava. A ipak govorimo o milionskom stanovništvu. Ne samo da je riječ o nereprezentativnom uzorku, nego je upitna i njihova tvrdnja da vrše mjerenje u 300 domaćinstava.
Godine mraka i afera
Godine funkcionisanja bez nadzora protekle su u mraku i aferama. Prijave i kazne nisu uticale na AM: Nezadovoljni rezultatima, 2015. godine je šest pravnih lica angažovalo nezavisne istraživače iz Slovenije koji su dokazali da se izvještaji gledanosti ne poklapaju. Pored toga, sedam pravnih lica provelo je postupak kod Konkurencijskog vijeća protiv AM-a i dobilo spor 2016. godine. Zbog netransparentnog poslovanja kažnjeni su sa 30.000 KM, a odgovorno lice sa 5.000 KM jer nisu dostavili konkurencijskom vijeću dokumentaciju.
Koliko su izvještaji besmisleni i bezobrazno fingirani najbolje pokazuje slučaj sa OBN televizijom. RTRS je 22. aprila 2018. godine predajnike OBN-a ugasila zbog neizmirenih obaveza te televizije prema njima. OBN je odmah nakon isključenja prema zvaničnim podacima AM-a imao najveću gledanost u BiH.
Isključenjem četiri predajnika bez signala OBA-a ostalo je više od milion gledalaca, ali to nije bilo važno za AM u čijem izvještaju je OBN bio najgledaniji.
Još jedna sumnjiva gledanost tiče se TV 1 Mreža. Iako nisu uspostavili emitovanje na 10 lokacija koje su kupili od VIKOM televizije, bilježili su odličnu gledanost. Igrom slučaja, vlasnici ove medijske kuće i agencije koja istražuje gledanost u BiH nalaze se na istoj adresi kiparske off shore kompanije.
Nakon brojnih skandala, od njih se ogradila poznata kompanija "Nielsen" koja se bavi mjerenjem tržišta. Nakon što se agencija za istraživanje gledanosti AM našla u središtu medijskog skandala u BiH, u "Nielsenu" su pojasnili da AM ima samo dozvolu da koristi njihovu tehnologiju, ali da sva istraživanja sprovode potpuno nezavisno od njih.
"Nielsen" nije odgovoran za podatke koje je objavio AM", kažu u ovoj kompaniji i naglašavaju da AM ne može koristiti logo ili ime "Nielsena" u bilo kojem drugom slučaju osim slogana "Nielsen licensed technology".
