Evropa je zahvaćena žestokim toplotnim talasom, sa temperaturama ove nedjelje koje će oboriti nove rekorde što prijeti i da dovede do hiljada mrtvih.

Vrućina koja je pogodila zapadnu Evropu u ponedjeljak i utorak usledila je poslije više dana intenzivnog vremena na jugu kontinenta, gdje su stotine već umrle od posledica velike vrućine za koju stručnjaci kažu da je pogoršana klimatskim promjenama.

Britanska meteorološka služba izdala je svoje prvo crveno upozorenje za ekstremne vrućine u Engleskoj – što ukazuje na “opasnost po život” – sa temperaturama koje bi mogle porasti na 43 stepena Celzijusa.

U međuvremenu, u Francuskoj temperature takođe prelaze 40 stepeni Celzijusa, a na jugozapadu zemlje hiljade ljudi je evakuisano nakon što su požari uništili više od 10.000 hektara.

Dijelovi Njemačke bi takođe mogli da dostignu 40 stepeni Celzijusa do sredine nedjelje, dok će zemlje istočne Evrope najviše stradati u četvrtak.

Ako postoji nešto što političari žele da izbegnu, to je ponavljanje 2003. godine, kada je toplotni talas u Evropi ubio više od 70.000 ljudi. Ovog ljeta je više od 1.000 ljudi umrlo od posljedica toplote u Španiji i Portugalu.

Evo šta sve treba da znate o najnovijem toplotnom talasu u Evropi, koji je nazvan “Lucifer”.

Kako ekstremna vrućina može da postane smrtonosna?

Najneposredniji rizici su toplotni udar i toplotna iscrpljenost, koji u nekim slučajevima mogu biti fatalni – posebno među starijim osobama i ljudima koji vježbaju ili rade na visokim temperaturama.

Kako temperatura raste, znojenje se povećava da bi se tijelo ohladilo isparavanjem. Takođe se šire krvni sudovi i kapilari omogućavajući krvi da se kreće iz sredine tijela do njegovih ekstremiteta. Bez rehidracije ovo može dodatno da optereti srce i srednji krvni pritisak opasno pada – što u ekstremnim slučajevima dovodi do otkazivanja organa.

Takođe, kada temperatura okoline pređe 37,5 C, samo znojenje postaje manje efikasno.

"Znoj se isparava toplotom iz vazduha, a ne iz tijela. Zbog toga znojenje nije toliko efikasno da vas ohladi", rekao je dr Sajmon Kork, viši predavač fiziologije na Univerzitetu Anglija Raskin.

Toplotni udar nastaje kada tijelo više ne može da održava temperaturu i može da dovede do oštećenja mozga i organa bez brzog hitnog liječenja.

Ali stvarni broj stvarnih smrtnih slučajeva od toplotnog talasa obično je mnogo veći od prijavljenih. Pošto toplota čini da ćelije i organi tijela budu pod stresom, ona ima tendenciju da pogorša postojeće uslove i stanja u tijelu. Naročito među bolesnima, starijim ljudima i veoma mladima, napor suočavanja sa visokim temperaturama može da uzme ozbiljan danak nekoliko dana, pa čak i nedjelja kasnije.

"Toplotni talasi zaista ubijaju iznenađujući broj ljudi", rekla je Hana Klok, istraživač prirodnih opasnosti na Univerzitetu u Redingu.

Temperature već od 25 stepeni mogu da pogoršaju kardiovaskularne probleme, vodeći uzrok smrti uzrokovane toplotom među starijima od 65 godina, rekao je Majk Tipton, profesor ljudske i primjenjene fiziologije na Univerzitetu u Portsmutu.

Visoke temperature takođe smanjuju cirkulaciju vazduha i dovode do porasta zagađenja vazduha, pogoršavajući respiratorne probleme poput astme sa potencijalno fatalnim posljedicama.

40 stepeni Celzijusa je normalno drugde u svijetu — zašto smo onda zabrinuti?

U mnogim evropskim zemljama, zgrade nisu projektovane da izdrže temperature čak 5 stepeni iznad 20 stepeni Celzijusa, kaže Marijam Zakarija, klimatolog na Imperijal koledžu u Londonu.

To je ozbiljan problem u sjevernoj Evropi, gdje je većina kuća izgrađena da zadrže toplotu kako bi se pomoglo stanovnicima da bolje izdrže hladnoću, što dovodi do porasta unutrašnje temperature tokom toplotnog talasa. Samo mali dio ovih domova ima klima uređaj.

Gradovi koji nisu izgrađeni da izdrže visoke temperature takođe u mnogim slučajevima nemaju odgovarajuću infrastrukturu da se ljudi rashlade — nedostaje im dovoljno puno hlada i pristupa zelenim površinama i vodi ili mere hitnog reagovanja kako bi se pomoglo najugroženijim.

Da li se radi o klimatskim promenama?

Da. Nagomilavanje CO2 iz sagorevanja fosilnih goriva učinilo je toplotne talase intenzivnijim i učestalijim širom svijeta, uključujući i Evropu.

"Šanse da u Velikoj Britaniji imamo dane sa temperaturama od po 40 stepeni Celzijusa mogle bi biti čak 10 puta veće u trenutnoj klimi nego u prirodnoj klimi na koju ljudski uticaj ne utiče", rekao je Nikos Kristidis, naučnik iz Britanske meteorološke agencije.

Klimatske promjene izazivaju toplotne talase na dva načina, rekla je Zakarija. Jedan je jednostavno zadržavanje više toplote u globalnom sistemu.

"Toplja atmosfera znači više ekstremnih vrućina", rekla je ona.

Drugi uticaj je „dinamičan“ – što znači promenu vremenskih obrazaca, koji mogu da donesu toplotu i kišu u regione koji ih inače ne doživljavaju. U slučaju Evrope, ove godine je sporo kretajuća oblast visokog pritiska donijela užareni vazduh iz sjeverne Afrike.

Ovakvi toplotni talasi postaće sve češći u narednim decenijama, čak i ako vlade ispoštuju svoja obećanja da će smanjiti emisije.

"Čak i sa trenutnim obećanjima o smanjenju emisija, takvi ekstremi bi mogli da se događaju na svakih 15 godina", rekao je Kristidis.

Kako kreatori politike treba da reaguju?

U Francuskoj, gradska vijeća su omogućila da ulaz u muzeje i druga klimatizovana mjesta bude besplatan, a vrijeme rada bazena je produženo. Opštinske vlasti takođe imaju registre za ugrožene i proveravaju one koji žive sami i mogu da budu u opasnosti.

London je ove nedjelje uspostavio besplatne punktove za pijaću vodu, prenosi Blic.

Ali pored neposrednih mjera, zemljama su potrebni dugoročni akcioni planovi za toplotu, rekao je Sjoukje Filip iz Kraljevskog holandskog meteorološkog instituta. To podrazumjeva sadnju više drveća u gradovima, izgradnju domova otpornih na toplotu, rekonstrukciju zgrada i uspostavljanje robusnih sistema ranog upozorenja.

EU poziva gradske i vladine zvaničnike da preduzmu ove mjere.

"Prilagođavanje klimatskim promenama je fundamentalno i treba da postane brže, pametnije i sistematizovanije", rekao je portparol Evropske komisije za Politiko

Da li je Evropa poseban slučaj?

Iako toplotni talasi utiču na većinu dijelova svijeta, postoje regionalne razlike, kaže Filip.

"Toplotni talasi u zapadnoj Evropi se zagrijevaju brže nego u nekim drugim regionima. Različiti faktori mogu da utiču na to: isušivanje tla, promjene u struji mlaza, područja visokog pritiska koja često ostaju na jednom mjestu duže vrijeme", rekao je on.

Vreli dani i u BiH

Vreli dani se očekuju u mnogim evropskim državama, pa i u BiH.

Nakon svježih noći i dana koji su bili umjereno topli, hidrometeorološki zavod, najavljuje ponovo visoke temperature u BiH. “Lucifer”, vreli toplotni talas koji već hara Evropom, ponovo nam se približio, te nam slijede dani i noći nesnosnih vrućina.