Heroj, kukavica ili samo srećnik, to je pitanje koje se i danas postavlja, kada se spomene ime američkog pilota Skota O Grejdija koji je oboren i koji je poslije pada lovca F -16 C na teren Republike Srpske, proveo šest dana skrivajući se od potjere prije nego što je spasen 8. juna 1995. godine, piše.
Krajem maja 1995. godine NATO avioni imali su zadatak da sprovedu odluku o zabrani letova (engl. deny flight) na vazdušnom prostoru Bosne i Hercegovine, na osnovu ranije donijete odluke Ujedinjenih nacija. Tokom sprovođenja misije oni su dejstvovali i po objektima i jedinicama Vojske Republike Srpske.
Zbog toga je komandant Glavnog štaba VRS naredio komandantu V i PVO VRS da dejstvuje po avijaciji NATO.
Snage srpske PVO već su bile duže vrijeme u zasjedama na širem području Banjaluke i Bosanske krajine, gdje su pratili povremene letove muslimanskih ili hrvatskih helikoptera, ali i motreći i na aktivnost vazdušnih snaga NATO na nebu BiH.
Tokom operacije, NATO lovci F -16C letjeli su na visini od 26.000 stopa. Lovci su patrolirali bez upotrebe uređaja za elektronsko ometanje AN/ALQ-131 nad područjem Bihać-Banjaluka-Bosanski Petrovac. Položaji srpskih protivvazdušnih jedinica su im bili poznati od ranije, tako da nisu očekivali značajnije probleme tokom misije.
Međutim, u skladu sa naređenjem 1. Srednja samohodna baterija (SSRB) 155, raketne brigade PVO, sa raketnim sistemom KUB, bila je u zasjedi na položajima između Sanskog Mosta i Ključa.
NATO avioni nisu ulazili u zonu dejstva. Komanda V i PVO VRS organizovala je premještanje baterije KUB, južnije, u Bravsko Polje iznad koga su redovno letjeli avioni NATO.
Tokom noći između 29. i 30. maja, baterija je izvršila marš i posjela vatreni položaj u rejonu sela Bravsko, opština Bosanski Petrovac, i tako napravila zasjedu za dolazeće avione.
Puna tri dana baterija je pratila letove avijacije NATO po podacima talasa obavještavanja bez uključivanja zračenja sopstvenih radarskih sistema, sve do popodnevnih časova 2. maja. Tog popodneva dva američka lovca F-16C približili su se na 20 km od vatrenog položaja baterije.
Par lovaca koji su tog popodneva 2.maja letjeli činili su piloti: Skot V. O`Grejdi (kodno ime Basher 52) i kapetan Robert G. Rajt (kodno ime Basher 51). O Grejdi i Rajt su djelovali u sklopu 555. lovačke eskadrile 31. lovačkog puka, iz baze Aviano. Inače Grejdiju je to bio 47 put da leti u zonu borbenog delovanja. Po primjećivanju letelica uključen je osmatrački, a po zahvatu vođe para i nišanski radar.
U tom trenutku avioni su se udaljili iza planine Srnetica. Pošto gađanje nije bilo moguće zračenje je isključeno poslije 3-4 sekunde. Isti par aviona se nakon petnaestak minuta ponovo približio zoni dejstva baterije. Posluga je u međuvremenu promijenila frekvenciju nišanskog radara i kada je cilj bio udaljen 22 km uključila je antenu osmatračkog radara. Na 20 km otkriven je i drugi avion. Tada je uključen i nišanski radar. Zahvat je izvršen je na 18 km. Gađanje je izvršeno sa dvije rakete. Prva je lansirana kada je cilj bio na 17 km od vatrenog položaja, a druga tri sekunde kasnije. Pogodak i uništenje cilja bilo je na daljini 15 km i visini 5,5 km.
Poslije eksplozije bojeve glave prve rakete cilj se raspolovio, a druga raketa je pogodila jedan od dijelova aviona.
Ostaci aviona su pali na dvije lokacije udaljene oko 1,5 km u oblasti Vaganca.
Pilot se uspio da se katapultira i padobranom spusti na udaljenju oko 6 km od olupina aviona.
Baterija je odmah isključila sredstva prešla u marševski poredak, udaljila se i maskirala. U toku noći je baterija je premještena sa mjesta gde se maskirala na novu lokaciju udaljenu oko 100 km od mjesta djelovanja. Nišanski radar je ukupno zračio 26 sekundi.
Kada je raketa KUB pogodila O Grejdijev avion vođa para, pilot kapetan Robert G. Rajt, kasnije je ispričao da je vidio letjelicu pretvorenu u vatrenu loptu koja nestaje u oblacima. Iz tog razloga nije mogao da uoči da li se pilot spasao izbacivim sjedištem.
O Grejdi je ipak iskočio iz aviona i uspio da se prizemlji na slabo naseljenom terenu u rejonu prevoja Vaganac između Petrovačkog i Bravskog polja. Kako je on naveo u svom svjedočenju prilikom prizemljenja uočio je neke ljude zbog čega nije ponio paket za preživljavanje, koji se nalazio uz pilotsko sjedište. Ponio je samo no što je imao u prsluku na sebi, a to je bio prenosni radio uređaj PRC -112 i maskirne boje za lice.
Po prizemljenju O Grejdi je sklonište potražio u obližnjoj šumi u kojoj je proveo naredne dane krećući se u radijusu od dva kilometra od mjesta pada.
Zbog straha da bude demaskiran rijetko je uključivao radio PRC -112, a kodni poziv Bašer -52 rijetko je emitovao pozove za pomoć. Kako je tvrdio danju je spavao pokriven maskirnom mrežom, a noću je između ponoći i četiri sata ujutro pokušao da uspostavi radio vezu i kontakt.
Zanimljivo je inače da američki avioni možda zbog lošeg vremena ili straha od srpske PVO nisu puno nadlijetali samu tačku gdje je O Grejdi iskočio. Tek 6 dana od iskakanja 8. juna O Grejdijev glas prepoznao je kolega iz 555. eskadrile.
Ubrzo su prostor nad O Grejdijem nadletjeli marinski F/A-18 koji su brišućim letom mu dali do znanja da je počela akcija spasavanja. Parlaleno sa nadlijetanjem Horneta na nosaču helikoptera USS Kearsarge, koji je plovio Jadranom pokrenuta je operacija spasavanja. Zadatak spasavanja O Grejdiju poverena je Marinskom korpusu a ne specijalnim timovima za izvlačenje, koji su bazirani na Siciliji.
