Gorbačov je bio posljednji predsjednik SSSR-a, okončao je hladni rat bez krvoprolića, ali nije uspio spriječiti raspad Sovjetskog Saveza. Podnio je ostavku na svoj položaj 25. decembra 1991., a Sovjetski Savez se raspao nakon 69 godina.

“Mihail Sergejevič Gorbačov preminuo je večeras nakon teške i duge bolesti”, objavila je Centralna klinička bolnica u Moskvi. Prema Tassu, on će biti sahranjen na moskovskom groblju Novo-Devičje pored svoje supruge Raise koja je umrla 1999.

Od siromašne porodice do partijskog vrha

Gorbačov je rođen 2. marta 1931. u siromašnoj porodici u Privolnu kod Stavropolja u južnoj Rusiji. Kao pravnik ubrzo se pridružio komunističkoj partiji, a zatim se s godinama probio do samog vrha partijske nomenklature.

Bio je njen osmi i posljednji glavni sekretar. Vodio ju je od 1985. do raspada Sovjetskog Saveza 1991. godine.

Kad je 1985. godine postao glavni sekretar sovjetske komunističke partije, u dobi od 54 godine, krenuo je revitalizovati sistem uvođenjem programa glasnosti i perestrojke koji su imali za cilj osiguranje veće demokratije i ekonomski rast. Ali njegove su reforme izmakle kontroli.

Njegova politika ‘glasnosti’ – slobode govora – omogućila je do tada nezamislivu kritiku stranke i države, ali je takođe ohrabrila nacionaliste koji su počeli vršiti pritisak za nezavisnost u baltičkim republikama Letoniji, Litvaniji, Estoniji i drugdje.

Iako je bio odani sljedbenik sovjetske države i socijalističkih ideala, reforme okoštalog sistema po njegovom su mišljenju bile nužne za daljnji napredak zemlje.

U to ga je jako uvjerila i nuklearna nesreća u Černobilju 1986., koja je otkrila mnoge ozbiljne nedostatke komunističkog sistema i nesposobnost najviših donosioca odluka da takve katastrofe spriječe i zaštite stanovništvo.

Sovjetske vlasti katastrofu su priznale s nekoliko dana zakašnjenja i to tek kada su povećanu radioaktivnost primijetili u susjednim zemljama.

Na području spoljne politike odlučio je prekinuti sovjetsku intervenciju u Avganistanu i započeti razgovore s tadašnjim američkim predsjednikom Ronaldom Reaganom, što je dovelo do nekoliko sporazuma o ograničenju naoružanja.

Kad su prodemokratski protesti zahvatili zemlje sovjetskog bloka komunističke istočne Europe 1989., suzdržao se od upotrebe sile – za razliku od prethodnih lidera Kremlja koji su poslali tenkove da slome ustanke u Mađarskoj 1956. i Čehoslovačkoj 1968. Ali protesti su podstakli težnje za autonomijom u 15 republika Sovjetskog Saveza, koji se raspao u sljedeće dvije godine na haotičan način.

Gorbačov se uzalud borio da spriječi taj kolaps.

Sljedbenici “tvrde linije” pokušali su ga 1991. zbaciti s vlasti državnim udarom koji nije uspio.

To je označilo kraj Gorbačovljeve političke karijere i on je morao dati ostavku a Sovjetski Savez se raspao.

Za mnoge u Rusiji – izdajnik

Gorbačov se nakon toga uglavnom povukao iz aktivne politike, ali je ostao važna osoba iz pozadine koja je dugo iznosila stavove o relevantnim temama iz Rusije i svijeta.

Smatrali su ga glasnim kritičarom i Borisa Jeljcina, prvog predsjednika Rusije, kao i aktuelnog ruskog predsjednika Vladimira Putina.

Među istoričarima ga se smatra jednom od najznačajnijih osoba druge polovine 20. vijeka. Godine 1990. dobio je i Nobelovu nagradu za mir.

Ali u Rusiji je za mnoge izdajnik. Sovjetski nostalgičari mu zamjeraju što je dopustio raspad zemlje koju su komunisti 70 godina gradili na ruševinama carske Rusije. Da je riječ o velikoj geostrateškoj grešci, nekoliko je puta ocijenio i Putin.

Mnogi Rusi nikada nisu oprostili Gorbačovu turbulencije koje su njegove reforme izazvale, smatrajući kasniji pad životnog standarda previsokom cijenom za demokratiju.

Prijatelj Zapada

Gorbačov za razliku od drugih ruskih lidera ima poštovan status na Zapadu, od SAD-a preko Njemačke, Britanije i drugih zemalja. 

Naivnost je za vjerovati da je riječ o iskrenom poštovanju. Veću je važnost imala pobjeda SAD-a u Hladnom ratu kojoj je kumovao upravo Gorbačov.

Šta narod misli o njegovom vizionarstvu pokazalo se 1996. godine na izborima kada je do tada neprikosnoveni lider SSSR-a osvojio jedva jedan odsto glasova i ubjedljivo poražen od Jelcinja.

(n1)