Te veze se, izgleda, odnose na Saudijsku Arabiju, čiji su zvaničnici požurili da kategorički poreknu svaku umiješanosti u navodni puč u susjednom Jordanu i podrže kralja Abdulaha II. Ne samo Saudijska Arabija, nekako je i Izrael upao u ovu priču koja prijeti da ugrozi mir u ionako osjetljivom bliskoistočnom regionu.

Ali da li su zaista u pitanju "strani entiteti" ili duga istorija zavade i nezadovoljstvo kraljevim upravljanjem?

"Šok, bol i bijes"

Princ Hamza je uhapšen prošle subote, a kralj je u prvoj izjavi o incidentu, izrazio “šok, bol i bijes” zbog navodne zavjere za destabilizaciju kraljevstva, prenio je BBC.

- Ovi izazovi posljednjih dana nisu bili najopasniji po stabilnost zemlje, ali su bili najbolniji po mene – rekao je kralj čije je izjave pročitao voditelj državne televizije.

U govoru kralja, kako je pročitao voditelj, takođe je rečeno da je princ Hamza “stavio interese Jordana, Ustav i zakone iznad svega ostalog”.

- Hamza je sada sa svojom porodicom u njegovoj palati, pod mojom brigom – rečeno je u govoru.

Kralj je još poručio da se istraga navodne zavjere nastavlja, ali nije otkrio sudbinu još 18 optuženih čije porodice tvrde da se s njima nisu već danima čule.

Ipak, izjava kralja koja je je privukla najviše pažnje je bila da su “strane koje stoje iza pobune došle i iz naše kuće i izvan nje”. Abdulah II, inače polubrat princa Hamze, je dodao da je “pobuna sasječena u korijenu”.

Saudijska veza

Dok je kriza oko hapšenja bila na vrhuncu, jordanski zvaničnici su rekli da su već neko vrijeme pratili aktivnosti princa i više od deset drugih zvaničnika. Govorili su o misterioznim, neimenovanim “stranim entitetima” koji su umiješani u navodni pokušaj destabilizacije zemlje.

Drama u kraljevstvu je od tada prošla, ali su spekulacije o ulozi Saudijske Arabije – porasle. Dok su vlasti Jordana porekle da su uhapsile princa Hamzu zbog zavjere već da bi zaustavile sve “aktivnosti” koje prete stabilnosti zemlje, Saudijska Arabija je istog dana nakon hapšenja princa rekla da stoji uz jordanske vlasti. U saopštenju se navelo da Rijad potpuno podržava mjere koje je preduzeo jordanski kralj kako bi obezbijedio stabilnost i bezbjednost u zemlji.

Podršku su izrazile i druge zemlje regiona – Bahrein, Egipat, Palestina – ipak uloga Saudijske Arabije i Izraela je privukla najviše pažnje.

Ispostavilo se, piše BBC, da postoje dva odvojena slučaja.

Jedan je princ Hamza, popularni stariji sin pokojnog kralja Huseina koji je optužen da je potkopao nacionalnu bezbjednost nakon što je bio na plemenskim sastancima na kojima je kralj Abdulah II otvoreno kritikovan. Drugi uključuje niz zvaničnika koji su navodno bili u kontaktima sa najmanje jednom stranom zemljom.

Princ Hamza je uhapšen zajedno sa još dva viša zvaničnika zvaničnika Jordana, Šarifom Hasanom bin Zaidom i Basemom Ibrahimom Avadalahom.

Bin Zaid je bio jordanski izaslanik u Saudijsku Arabiju i brat je višeg obavještajnog zvaničnika kojeg je ubio dvostruki agent Al Kaide u Avganistanu 2009, kad je poginulo i petoro agenata CIA. Avadalah je bivši šef kraljevskog suda i smatralo se da je posebno blizak kralju Abdulahu.

BBC navodi da je Avadalah, aktuelni ekonomski savjetnik saudijskog krunskog princa Mohameda bin Salmana, najugledanija figura koja je uhapšena u Jordanu. On ima dvostruko, saudijsko-jordansko državljanstvo i pojavljivao se se kao moderator na uglednim saudijskim forumima Inicijative za buduće investicije.

“Vašington post” piše da je saudijska delegacija odbila da napusti Jordan i vrati se u Rijad bez Avadalaha, što saudijski zvaničnici poriču.

Avadalah ima mnogo moćnih međunarodnih veza. Osim bliskosti sa saudijskim krunskim princom, na osnovu pozicije, povezan je i sa vladarom Ujedinjenih Arapskih Emirata, krunskim princom Mohamedom bin Zajedom. Nedavno je bio umiješan u kupovinu palestinske zemlje oko Jerusalima od strane UAE, navodi BBC.

Izraelska veza

Svaki pokušaj izvana da dođe do puča u Jordanu ne bi bio dobro primljen kod kralja, ali bi ga posebno zaboljelo ako iza njih stoji susjedni Izrael, s kojim ima mirovni sporazum od 1994, navodi “Voks”.

Veza sa Izraelom može se povući iz prijateljstva princa Hamze sa izraelskim biznismenom Rojom Šapošnikom, koji je ponudio prinčevoj ženi i djeci privatni avion da pobjegnu iz Jordana. Jordanski novinski sajt “Amon”, povezan sa nacionalnom obavještajnom zajednicom, tvrdi da je Šapošnik bivši član Mosada, izraelske špijunske agencije.

Šapošnik je u nedjelju, dan nakon hapšenja, na “Fejsbuku” priznao da je “održavao prijateljstvo” sa princom Hamzom i da ga je ovaj kontaktirao tokom vikenda “da izrazi zabrinutost zbog bezbjednosti svoje porodice”, nakon čega je on “proširio poziv na prinčevu ženu i djecu da borave u njegovoj kući u Evropi”.

Ipak, on je porekao svaku vezu sa Mosadom i bilo kakvo znanje ili umiješanost u dešavanja u Jordanu, te istakao da je poziv Hamzinoj porodici bio “benigni, humanitarni gest”.

Logika stvari

Teško je vidjeti logiku da bilo koji od moćnih jordanskih susjeda – Saudijska Arabija ili Izrael – žele da destabilizuju ovo malo, relativno osiromašeno kraljevstvo. Pod pokojnim kraljem Huseinom i sada pod njegovim sinom Abdulahom, jordanska monarhija, dinastija Hašemita, uspjela je da preživi u turbulentnim vjetrovima bliskoistočne politike.

Saudijska Arabija i Jordan imaju mnogo toga zajedničkog. Njihova istorija je isprepletena vijekovima unazad, a plemenske veze prevazilaze zajedničku, pustinjsku granicu. Kao preživjele sunitske arapske monarhije u regionu koji je revolucijama Arapskog proljeća uzdrman u temelju, obje zemlje imaju interes da podrže jedna drugu.

Mirovni sporazum sa Izraelom iz 1994, iako nepopularan u kraljevstvu, donio je izvjesnu regionalnu stabilnost. Ali Jordan ima malo prirodnih resursa i njegova rastegnuta infrastruktura morala je da se nosi sa velikim prilivom izbjeglica, prvo iz Iraka a poslije iz Sirije. Pandemija kovida je privremeno ugasila turističku industriju, što je još jedan udarac slaboj ekonomiji.

Takođe, vlade u regionu znaju da ako padne monarhija u Jordanu to bi moglo pokrenuti lančani niz opasnih dešavanja u regionu. To je razlog zbog kojeg su susjedi Jordana brzo izrazili javnu podršku kralju Abdulahu II.

Terorističke organizacije Al Kaida i Islamska država bile bi oduševljene da haos zavlada u zemlji koja je do sada bila ključna za stabilnost na Bliskom istoku, navodi BBC. Ono što se, međutim, vidi je rastuće nezadovoljstvo naroda zbog lošeg upravljanja vlade.

Džilijan Švedler, profesorka koledža Hanter koja prati jordansku politiku, rekla je “Voksu” da je skeptična u vezi optužbi protiv Hamze.

Za početak, jedan od zvaničnika koji su uhapšeni u subotu zajedno sa njim, Avadalah, smatra se koruptivnom i nepopularnom figurom u Jordanu, dok se Hamza predstavlja kao borac protiv korupcije, pa priča da bi njih dvojica sarađivali da naštete Abdulahu “ne pije vodu”.

Što se tiče optužbi za stranu “podršku”, Švedler ukazuje da bilo koji član jordanske kraljevske porodice ima veze u inostranstvu. Čak je i Abdulah, poput Hamze, studirao na vojnoj akademiji Sendherst u Britaniji. Kralj je čak neko vrijeme služio u britanskim oružanim snagama.

Slanje poruke

Umiješanost “stranih entiteta” ili ne, treba istaći da postoji duga istorija zavade između kralja Abdulaha II i princa Hamze. Iako su kraljevske zavade uobičajene u nekim zemljama, to u Jordanu nije slučaj, posebno ne tako ozbiljan kao sada.

- Ova posljednja epizoda je zaista šokirala jordansku javnost jer nikad nisu doživjeli nešto slično – rekao je “Voksu” Džavad Anani, bivši zamjenik premijera Jordana i ministar spoljnih poslova.

Švedler smatra da je Abdulah hapšenjem Hamze želeo da pošalje poruku – od sada se neće tolerisati čak ni neslaganje sa kraljevskom porodicom. U Jordanu je, naime, nezakonito kritikovati kralja, ali određene moćne figure mogu se izvući s tim.

Ipak, izgleda da to više nije slučaj.

I princ Hamza je nakon hapšenja, u video snimku koji je njegov advokat predao BBC-u, rekao da je "došlo do tačke kad niko ne smije da govori niti izražava mišljenje ili bilo šta, a da ga ne zlostavljaju, hapse, uznemiravaju ili prijete".

Kasnije se ponovo oglasio prkoseći, rekao da “neće izvršavati naredbe vojske”, da bi se već sljedećeg dana zakleo na vjernost kralju Abdulahu II, koji je nakon toga zabranio svim medijima da prenose vijesti o princu.

Moguće je da će Abdulah i Hamza nastaviti sa svojom zavadom na javnom umjesto na privatnom planu, ali ono što je postalo jasno, zaključuje “Voks”, je da kralj neće stati dok ne potisne sve koji se ne slažu sa njim, čak i ako to podrazumijeva hapšenje članova njegove porodice.

Korijen zavade

Korijen zavade između kralja i princa leži u vremenu pre krunisanja Abdulaha 1999. Tadašnji kralj Husein, Abdulahov otac koji je vladao od 1952, izabrao je da ne imenuje svog brata Hasana za sljedećeg monarha, što je bio šok jer je princ služio kao određeni nasljednik 34 godine.

Ali, Husein je rekao da je on pokušao da izvrši uticaj na oružane snage zemlje i odbio kraljevu želju da jedan od njegovih sinova naslijedi Hasana. Stoga je kralj postavio jednog od svojih sinova, najstarijeg Abdulaha, da ga zamijeni.

To je takođe bio šok, jer su mnogi smatrali da ako Hasan neće biti kralj, onda će to sigurno biti kraljev mlađi sin Hamza, koji se smatrao njegovim miljenikom. Hamza je, međutim, tada imao samo 18 godina, a Abdulah je bio popularan među narodom i bio je stariji.

Abdulah je po nasljeđivanju trona imenovao Hamzu za nasljednika. Nije jasno zašto, jer polubraća nisu imala posebno blizak odnos. Ali većina stručnjaka vjeruje da je Abdulah ispunjavao želju svog oca. Međutim, Abdulah je 2004. naglo ukinuo Hamzi titulu nasljednika trona, navodeći da je ona bila samo “počasna” i da mu “ograničava slobode i sprečava da mu povjere određene odgovornosti” za koje je inače “potpuno kvalifikovan da ih preduzme".

Abdulah nije odmah imenovao prestolonasljednika, ali je na kraju, 2009, titulu dao svom sinu, princu Huseinu.