Fuzijski naučnici, okupljeni u jednom od najvećih istraživačkih konzorcijuma – Jurofjužn (EUROfusion), oborili su novi rekord oslobađanjem trajne fuzijske energije od nevjerovatnih 59 megadžula. Ovo postignuće na JET-u u Velikoj Britaniji, najvećem i najmoćnijem operativnom tokamaku na svijetu, demonstracija je punog potencijala fuzije u isporuci sigurne, održive i niskougljenične energije. Rekord je ostvario tim od čak 4800 istraživača, stručnjaka, studenata i učesnika iz cijele Evrope u sklopu konzorcijuma Evrofuzija, koji finansira Evropska komisija, a čiji su neizostavni dio eksperimentalni fizičari s Instituta Ruđer Bošković (IRB).

Fuzija je proces spajanja jezgara lakih atomskih elemenata pri čemu se oslobađa velika količina energije. Na primjer, za generisanje rekordnih 59 megadžula energije bilo je potrebno samo 0,17 miligrama mješavine fuzijskog goriva (oko 0,1 mg tricijuma i 0,07 mg deuterijuma). Poređenja radi, fosilna goriva bi zahtijevala 10 miliona puta više goriva za proizvodnju iste količine energije (1,06 kg prirodnog gasa ili 3,9 kg lignita).

Ključni izvor energije

U procesu realizacije fuzije kao izvora energije, ključni korak je naučiti kako stvoriti i kontrolisati visokoenergetske plazme. Za to naučnicima služe i eksperimenti koji se sprovode na uređajima poput JET (Joint European Torus), najvećeg operativnog tokamaka u britanskom centru Kalamu u kome se eksperimenti sprovode od 1984. godine. Riječ je o uređaju na kom se postižu temperature i do 10 puta veće od onih u središtu Sunca. Ovaj uređaj je ključna stanica za početak rada Međunarodnog termonuklearnog eksperimentalnog reaktora (ITER) koji se gradi u francuskom nuklearnom centru u Provansi.

Oko 22 milijarde evra vrijedni ITER je najveći međunarodni naučni projekat današnjice na kome zajednički sarađuju EU, Kina, Japan, Južna Koreja, Indija, Rusija i SAD. Te politički često suprotstavljene zemlje ujedinjene su u zajedničkoj namjeri da na Zemlji stvore "mini Sunce", odnosno da proizvodnjom energije pomoću fuzije riješe energetske probleme naše planete. Gradnja ITER-a je počela 2006. godine, a završetak se očekuje oko 2025. godine.

JET može postići uslove slične onima u ITER-u i budućim fuzijskim elektranama, te je jedini operativni tokamak na svijetu koji može koristiti istu mješavinu goriva deuterij-tricij (D-T) koji je planiran za te uređaje.

Novi rekord fuzijske energije ostvaren je u sklopu kampanje eksperimenta koju je pokrenuo Jurofjužn kako bi demonstrirao razmjere postignuća u fuzijskim istraživanjima tokom dvije decenije istraživanja te kako bi se optimalno pripremili za početak rada ITER-a, veće i naprednije verzije JET-a.

Tadić: "Postigli smo rekord"

"U rekordnom snimku, fuzijske reakcije u JET-u oslobodile su ukupno 59 megadžula energije u obliku toplote i to tokom pet sekundi 'pulsa' plazme, što su dvostruko veće vrijednosti od rekordnih postavljenih 1997. godine", rekao je dr Tonči Tadić, rukovodilac hrvatskih fuzijskih aktivnosti u sklopu konzorcijuma Jurofjužna i koordinator Savjeta evropskog projekta DONES-PreP.

Dr Tadić je podsjetio kako bliska saradnja hrvatskih fuzijskih naučnika s britanskim kolegama seže još iz 2013. godine kada je sklopljen bilateralni Sporazum o saradnji između IRB-a i Centra za fuzijsku energiju u Kalamu (CCFE) pri UKAEA, koja je domaćin JET-a. IRB je tako tokom 2013. u EU imao status 'Spoljne fuzijske istraživačke jedinice UK'. Britanski naučnici od tada redovno koriste usluge Laboratorije za interakcije ionskih snopova IRB-a u vezi sa analizom fuzijskih uzoraka na ionskoj mikroprobi ili ozračavanja fuzijskih materijala na uređaju DiFU.