Pitanje modernijeg rješenja fiskalizacije u Republici Srpskoj je neupitno i nasušna potreba ako se nivo sive ekonomije želi približiti omjerima kakve ima EU, čime bi se povećali i fiskalni prihodi, zaključuju stručnjaci iz ove oblasti.
Podsjećaju da se siva ekonomija u BiH, a time i Republici Srpskoj istorijski kretala od skoro 40 posto poslije rata do trenutnih procjena MMF-a na 20 odsto.
Zanimljiv je podatak da do najvećeg procentualnog učešća sive ekonomije u Republici Srpskoj dolazi u periodu poslije 2008. godine, koji koincidira sa početkom velike svjetske ekonomske krize i procesom fiskalizacije u Republici Srpskoj.
Kako navode ekonomisti, ova dva događaja su po svojoj prirodi morali imati suprotne uticaje na učešće sive ekonomije. Oni podjećaju da je kriza uvećala stepen neformalne i neprijavljene ekonomije, a da je fiskalizacija drastično uticala na smanjenje iste.
Prema tome, sa vremenske distance je vidljivo da su efekti fiskalizacije nadjačali efekte krize i u godinama poslije krize učešće sive ekonomije pada sa nešto preko jedne trećine na 28 odsto. Dakle, više od pet odsto GDP je uvedeno u regularne troškove.
Stručnjaci kažu da treba imati u vidu činjenicu da je fiskalna potrošnja u Republici Srpskoj oko 40 odsto. U praksi ovo znači uvećanje prihoda na godišnjem nivou od preko 200 miliona maraka, odnosno 2,5 milijardi maraka u periodu od 2008. do 2021. godine.
Iako je ovaj model bio vrlo moderan u vrijeme usvajanja, razvojem tehnologije je postao prevaziđen i podložan manipulacijama, saglasni su stručnjac.
Ekonomisti zbog toga tvrde da se nameće potreba prelaska na novije, modernije sisteme koji putem interneta registruju promet i koriste QR code.
Prema njihovim procjenama, a ako se pođe od pretpostavke da će unaprijeđeni sistemi imati iste efekte kao inicijalna fiskalizacija, odnosno, da će učešće sive ekonomije biti smanjeno za pet odsto, što bi značilo uvećanje fiskalnih prihoda od 250 miliona maraka na godišnjem nivou.
Na koji način utrošiti uvećanje prihoda?
Postavlja se i legitimno pitanje, gdje bi trebao biti okrenut društveni diskurs, odnosno na koji način bi se trebalo utrošiti to uvećanje prihoda?
Da li prohode usmjeriti na povećanje penzija, poboljšanje uslova u zdravstvenim ustanovama, izgradnju infrastukture ili pokrenuti ciljane akcije poput 23 vrtića do 2023. godine? Mogućnosti je mnogo.
Šta je efikasna naplata poreza?
U fisikalnoj teoriji se smatra da je naplata poreza efikasna ako se na naplatu poreza ne troši više od 2 do 2,5 odsto naplaćene sume. Ekonomisti smatraju da bi ova investicija trebala biti rješenje za narednih 10-15 godina i izvjesno će rezultovati sa 3 do 4 milijarde javnih prihoda u tom periodu.
Takođe, navode i da se ulaganja ministarstva u fiskalizaciju trebaju posmatrati kao beskamatni krediti preduzetnicima jer oni hoće kroz uplatu javnih prihoda u konačnici platiti ovaj trošak, ali bez udara na sopstvenu likvidnost i potrebe za dodatno zaduživanje.
Pritom, upozoravaju da siva ekonomija predstavlja jedan od najvećih izazova sa kojima se suočavaju savremene privrede, te da se nene posljedice manifestuju kroz utaju poreza, nelojalnu konkurenciju i neefikasnu raspodjelu resursa. Osnovni alati borbe protiv sive ekonomije su smanjenje poreskog klina i fiskalizacija.
