Zgarište i pustoš. Riječi su kojima se najbolje može opisati Mrkonjić Grad u prošlom ratu. Pripadnici Hrvatske vojske i Petog korpusa takozvane Armije BiH palili su, ubijali i rušili sve što je bilo srpsko. Sa vjekovnih ognjišta iz 13 zapadnokrajiških opština protjerali su 120.000 hiljada Srba.
U Mrkonjić Gradu ostavili su iza sebe jednu od najvećih masovnih grobnica srpskog naroda. U zgarištu su iza sebe ostavili i jedinu svetinju srpskog naroda tog kraja. Zapalili su i devastirali te 1995. godine. Hram Rođenja Presvete Bogorodice, u kojem je srpski narod tražio spas. Rušeno je to na jedan surov način, priča Predrag Kokeza, tada pripadnik Vojske Republike Srpske, danas profesor istorije. Iza sebe je vojska ostavlja i tragove u vidu potpisa, bila su to grozna i teška vremena, u kojima je srpski narod branio svoja vjekovna ognjišta i svoje svetinje.
“On je zapaljen, interesantno, 25. novembra 1995. godine. Tu ima podatak od zapisnika Hrvatskog vijeća odbrane, policijske stanice ili postaje, kako oni kažu, gdje je tačno zapisao dežurni policajac Hrvatskog vijeća odbrane da je 25. novembra zapaljen hram iza naših leđa, da je stari dom zasjedanja Zemaljskog antifašističgkog vijeća BiH, koje je ovdje održano 1943. godine, isto zapaljen. Tako da, po tim svjedočenjima, to je istina. A koji su bli učesnici brigade to je po zidovima, po kućama grada koji je devastiran, oni su se ispotpisivali, treća bojna, četvrta gardijska, imena, prezimena tako da to je, sami su ostavili potpis ko je bio. Ti ne znaš prezime ali znaš ime i znam piše koja je brigade. Hram je zapaljen, nije sve izgorilo, nisu sve ikone izgorile, ali sve se moralo obnoviti. Rušeno je to na jedan jako surov način. Vojska je k’o vojska, okupator uzme pa zapali, ne mogu da cijene o čemu se radi”, priča za ATV Predrag Kokeza, profesor istorije u Gimnaziji Mrkonjić Grad.
Hram rođenja presvete Bogorodice sazidan je daleke 1892. godine. Njegovi temelji započeti su na mjestu staroga hrama koji je izgorio u požaru, koji je tada zahvatio veliki dio Mrkonjić Grada. Međutim, digao se i tada iz pepela, uz veliku pomoć srpskog naroda.
“Nalazimo se u Hramu Rođenja Presvete Bogorodice ovdje u Mrkonjić Gradu, koji je sazidan daleke 1892. godine. Početi su njegovi temelji na mjestu starog hram,a koji je izogio u požaru 1882. godine, kada je veliki požar zahvatio tadašnji Mrkonjić, gdje je izgorila trećina tadašnjeg grada i tadašnjeg naselja Mrkonjić Grada. Hram je tada započet i završen 1908. godine, osveštao ga je tadašnji mitropolit dabrobosanski Evgenije Letica i hram je svakako služio svojoj svrsi, potrebi, gdje je narod dolazio sa radošću Gospodu da se moli, pričešćuje, krštava, moli, vjenčava i sve ono što je potrebno našem pravoslavnom mnogočetivom narodu”, priča Savo Janković, arhijerejski namjesnik jajačko-mrkonjićki.
Stadanja ovaj hram nisu zaobišla ni u Drugom svjetskom ratu. Tada su ga srušile ustaše. Obnovljen je ali je ponovo 1995. godine doživio teško stradanje. Potpuno je devastiran. Zajedno je u tim godinama dijelio sudbinu svog naroda. Ipak, volja je bila velika, a vjera srpskog naroda nesalomiva.
“Nažalost, 1941. godine hram je stradao od ustaša, spaljen, devastiran, srušen skroz, odnosno, do zidova. Obnovljen je i osveštan 1960. godine od tadašnjeg episkopa banjalučkoga gospodina Vasilija Kostića. Nažalost, evo i po drugi put kada strada naš narod sa njim zajedno strada i naša crkva tako je i naš hram stradao u jesen 1995. kada je zapaljen. Hrvatske vojske, regularne Hrvatske vojske, hram je spaljem, opljačkan devastiran i povratkom našega naroda naših sugrađana 1996. godine u februaru mjesecu, on je malo zaštićen i čekala se njegova obnova i čekala se njegova obnova sve do 2012. odnosno 2013 godine”, pojašnjava Savo Janković, arhijerejski namjesnik jajačko-mrkonjićki.
Rušili su ga jer je bio srpska svetinja. Mjesto najveće utjehe i mjesto najveće snage srpskog naroda. Srbi su svoju nacionalnu svijest stekli kroz borbu i otpore. A srpska crkva bila je na čelu tog otpora kroz cijelu prošlost.
Decenijama kasnije, Hram je zasijao punim sjajem kojim je oduvijek trebalo da sija. Kroz istoriju je Hram Rođenja Presvete Bogorodice za narod Mrkonjić Grada značio puno a u budućnosti će njegov značaj biti još veći. Zato je njegova obnova i osvećenje veliki blagoslov. Radost u srcima je još veća znajući kakvu je sudbinu ovaj hram dijelio sa narodom ovog kraja i koliko je sa njim stradao.
Opširnije o Hramu Rođenja Presvete Bogorodice u Mrkonić Gradu i njegovom osveštanju koje je održano prethodnog vikenda pogledajte u prilogu ATV emisije “Dosije”. Prilog možete pogledati ispod teksta u video snimku.
