Posljednjeg dana februara navršilo se 24 godine od tragičnog događaja kada su dva američka lovca F-16C, koji su patrolirali Zonom zabranjenog leta nad BiH oborili su u vazduhu četiri jurišnika J-21 “Jastreb” Vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane Vojske Republike Srpske, koji su se vraćali sa zadatka bombardovanja skladišta municije u Bugojnu i fabrike aritljerijskih sistema ” Bratstvo” u Novom Travniku.
Naime, još 1992. godine tokom povlačenja JNA iz BiH zbog pogrešnih procjena u fabrici naoružanja ” Bratstvo” u Novom Travniku ostala je jedna baterija najnovijih samohodnih višecjevnih bacača raketa M-87 ” Orkan” koji je smatran najubojitijim oružjem JNA.
Višecevni bacači nisu bili kompletrirani u cjelosti, a za to je bilo potrebno najmanje godinu dana. Do obavještajnih organa VRS stigla je informacija, da je u fabrici municije „Slavko Rodić“ u Bugojnu pokrenuta je proizvodnja raketa za VBR Orkan. Riječ je bilo o moćnom borbenom sredstvu dometa 50 kilometara, čijim bi aktiviranjem bila ugrožena odbrana VRS. U vrhu VRS odlučeno je da se mora hitno delovati, kako muslimanske snage ne bi stekle ozbiljniju prednost nad VRS.
Odlučeno je da se za ovaj zadatak iskoriste jurišni avioni sa kojima je Vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana raspolagala. Za izvršenje zadatka traženi su piloti doborovoljci i tek kada je tim odabran rečeno im je šta je konkretni zadatak i cilj.
Na izvršenje zadatka krenulo se 28. februara 1994. godine, u ranim jutarnjim časovima. Sa aerodroma Udbina poletela su dva aviona J-22 ” Orao” i šest jurišnika J-21 ” Jastreb”. Orlovi su imali zadatak napad na skladište municije u Bugojnu, a jastrebovi napad na fabriku naoružanja ” Bratstvo” u Novom Travniku.
Sa komandnog mesta V i PVO VRS akcijom je rukovodio pukovnik Peulić Uglješa. Sve jedinice VOJIN su radile i na pokazivaču AS-74 je bila tačna situacija u vazdušnom prostoru. Vod za elektronsko izviđanje je pratio komunikacije između NATO snaga koje su sprovodile kontrolu Zone zabranjenjog leta nad BiH.
Vođa jastrebova donio je odluku da dejstvuju po fabrici i da se vraćaju na aerodrom Udbina brišućim letom. Orlovi su bacili bombe na skladište municije, a jastrebovi napali fabriku u Novom Travniku. AWACS NATO koji je letio iznad Mađarske u 6.35 časova otkrio je grupu od šest aviona kako lete na maloj visini ka jugu. NATO je zbog kršenja Rezolucije UN o zabrani borbenih letova nad Bosnom i Hercegovinom reagovao slanjem prvo dva lovca F-16C koji su se nalazili u patroli iznad Hercegovine.
Po uspješno obavljenom zadatku jastrebovi su krenuli ka matičnom aerodromu, međutim po povratku avione Jastreb su presreli američki lovci F-16C. AWACS je dao informaciju o formaciji aviona kada su bili iznad Jajca. Par F-16 je tada bio iznad Konjica i poletio je u presretanje. Sreli su se iznad Novog Travnika.
Prvobitno, piloti u avionima Jastreb nisu znali da su otkriveni. To su shvatili tek kad je avion kojim je letio pilot Zvezdan Pešić eksplodirao u vazduhu, nakon što je pogođen raketom vazduh-vazduh. Američki piloti su srpske avione napali bez upozorenja. Tom prilikom poginuli su pored pilota Pešića i piloti Ranko Vukmirović i Goran Zarić. Njihovi avioni oboreni su Kod Šipova, Gerzova i sela Bravsko.
Pilot Uroš Studen koji je pogođen iznad Vlašića katapultirao se iznad Jajca. Pilot Zlatko Mikerević iskočio je nedaleko od Ključa. Pilot Zlatan Crnalić je svoj avion (ev. br. 24275), iako teško oštećen uspio da spusti na aerodrom Udbine. Direktno u vazduhu su oborena četiri aviona Jastreb, dok je peti pao usljed oštećenja i nedostatka goriva. Avion koji je uspio da se vrati na aerodrom poslije je vraćen u službu.
To nije bila vazdušna borba nego dejstvo para najsavremenijih lovačkih aviona vođenim projektilima po za vazdušnu borbu nenaoružanim avionima.
Pilot koji je u avionu F-16C-40 broj 89-2137/RS oborio tri aviona Jastreb bio je kapetan Robert Dži Vilbur Rajt (Captain Robert Gordon „Wilbur“ Wright) dok je pilot koji je iz F-16C-40 broj 89-2009/RS oborio četvrti Jastreb bio kapetan Stiven El Jogi Alen (Captain Stephen L. „Yogi“ Allen). Rajt je lansirao jednu raketu vazduh-vazduh AIM120 AMRAAM i dve AIM-9 Sidewinder, dok je Alen lansirao samo jednu AIM-9 Sidewinder.
Ovo angažovanje bila je prva ratna akcija koju su sprovele snage NATO saveza od njegovog osnivanja.
Što se tiče aviona Orao, koji su učestvovali u napadu na skladište municije u Bugojnu, o njima postoje dosta „kontradiktorni“ podaci.
Navodno su se po izvršenju zadatka izvukli dolinom Neretve, na more i preko Splita u brišućem letu uspjeli domoći Udbine. Međutim, postoji i druga verzija priče, prema kojoj se jedan od pilota u orlu uputio prema Mahovljanima. Međutim, u blizini Banja Luke srpskog pilota su presrela dva lovca F-16C, te se on odlučio na smio poduhvat. Naime, okrenuo je avion prema centru Banja Luke, i u brišućem letu iznad krovova Gospodske ulice izbegavajući detekciju uspio da spusti avion na aerodrom. Navodno, američki piloti su bili zadivljeni letačkim umjećem pilota u orlu, te su obavijestili komandni centar, da im je srpski pilot pobjegao. Kasnije je avion preleteo na Udbinu. Prema drugom izvoru navodi se podatak da su orlovi poletjeli sa matičnog aerodroma (Mahovljani), a da je šest jastrebova bilo iz sastava 105. vbr SVK i da su poletjeli sa Udbine. Prema istom izvoru orlovi su se po izvršenju zadatka vratili nazad u bazu a da ih letjeće radarske osmatračke stanice Alijanse nisu otkrile. Budući da je bilo riječ o pilotima iz sastava V i PVO VRS i da se poginuli piloti u toj akciji vode među poginulim pripadnicima V i PVO i same VRS, podatak da je šest jastrebova koji su poletjeli na zadatak bombardovanja fabrike u Novom Travniku bilo iz sastava 105. vbr SVK, dosta je nepouzdan.
(ekspres.net)
