Liječenje ljudskim izmetom veoma je uznapredovalo i - postaje sve popularnije. Ali, zašto je to tako? I zašto su mnogi ljudi spremni da to rade i često iz svog džepa plaćaju za nešto što automatski izaziva osjećaj gađenja?
Pod imenom Vowsti po cijeni od 17.500 dolara, od početka juna u SAD se pojavio novi lijek: kapsule sa živim sporama ljudskog izmeta.
Dugo očekivani lijek je odobren za sprečavanje ponovne infekcije bakterijom klostridioides dificile (CD) koja izaziva upalu crijeva, često tokom ili poslije uzimanja antibiotika i spada u najčešće takozvane bolničke bacile.
Problem je u tome što se infekcija teško liječi i vrlo često se ponovo javlja. Lijek je nastao u saradnji Seres Therapeutics iz SAD i Nestle heatlh science iz Švajcarske i - prvi je standarzovani preprat ljudskog izmeta koji se uzima oralno.
U novembru 2022. takođe u SAD, odobren je prvi standardizovani tečni preparat Rebyota švajcarske firme Ferring: 150 ml rastvora koji se ubrizgava rektalno košta više od 9.000 dolara.
Oba lijeka služe ponovnom uspostavljanju ravnoteže crijevne flore, odnosno mikrobioma i predstavljaju pojednostavljenu i bezbjedan metod transplantacije fekalne mikrobiote ili presađivanja izmeta.
Taj oblik liječenja je posljednjih desetak godina veoma uznapredovao i - postaje sve populraniji. Na internetu ima mnoštvo reklama, korisnih informacija, ali opasnih, po sistemu - uradi sam.
Ali, zašto je to tako, i zašto su uopšte mnogi koji nisu oboljeli od CDI spremni da dobrovoljno i iz svog džepa plaćaju za nešto što automatski izaziva osjećaj gađenja?
Da počnemo od početka. Evo sve što (ni)ste htjeli da znate o presađivanju izmeta.
Mikrobiom - naš organ koji čine druga bića
U našem tijelu, pored ljudskih ćelija, živi i mikrobiom - skup mikroorganizama, virusa, gljivica a prije svega bakterija - koji je različitog sastava kod svakog čovjeka. Najviše takvih "podstanara" imamo na koži i sluzokoži - tamo gdje postoji direktan kontakt sa spoljnim svijetom.
Njihova koncentracija je pogotovu velika u organima za varenje, počevši od usta, pa sve do kraja debelog crijeva - izuzimajući želudac i početak tankog crijeva, gdje jaku kiselinu preživi malo toga, kao recimo žilava helicobacter pylori. U crijevima odrasle osobe mikrobiom ili kako ga neki naučnici nazivaju "super organ" - teži oko 1,5 kg.
Uloga mikrobioma crijeva je veoma kompleksna i ključna ne samo za razlaganje hrane, nego i za odbranu od spoljnih neprijatelja - odnosno imuni sistem.
Poremećaj crijevne flore
U zdravom tijelu, mikroorganizmi u crijevima žive u svojevrsnoj, vrlo osjetljivoj ravnoteži, a kada se ona poremeti - čovjek se prije ili kasnije razboli. Do poremećaja može da dođe unošenjem opasnih mikroorganizama, kao što su recimo salmonele, i onda tijelo reaguje odmah. Ali do neravnoteže dolazi i na druge načine, recimo dugotrajnom "pogrešnom" ishranom, ili čestim uzimanjem antibiotika.
Radi uspostavljanja ravnoteže crevnog mikrobioma ljudi odavno koriste ukiseljeno povrće i mleko, a posljednjih godina su "popularni" farmakološki stvoreni probiotici i prebiotici. A ponovo je otkrivena i radikalna metoda - presađivanje ljudskog izmeta.
Jer, i dok se nije znalo za postojanje i ulogu mikroorganizama, ljudi su došli na ideju da neke bolesti leče proizvodom varenja - izmetom.
Možda su se ugledali na životinje. Jer, slonovi, nilski konji, koale i pande se rađaju sa sterilnim crevima, a bakterije koje su im neophodne za varenje dobijaju jedući izmet svojih majki. To se naziva koprofagija. Mnoge druge životinje iz tog razloga intuitivno jedu balegu.
Od ajurvede i tradicionalne kineskea medicine - do savremene medicine
Prvi koncept liječenja ljudi izmetom pominje se u Indiji: drevni ajurvedski tekstovi stariji više od 3.000 godina preporučuju uzimanje kravljeg urina ili balege za različite stomačne bolesti. Za bediune se zna da su koristili ekskremente kamile.
Ali kada se radi o upotrebi ljudskog izmeta u liječenju, to je u 4. vijeku prvi zailježio kineski plemić Že Hong, zvan Čičuan u svom Priručniku hitne medicine, u dijelu gdje piše o liječenju trovanja hranom i dijareje. Ovaj alhemičar, pjesnik i ljekar je inače stručno istraživao tehnike dugovječnosti.
Takođe u Kini, ali 1200 godina kasnije, Li Šižen ljekar kojeg su zvali Donđi, za liječenje stomačnih bolesti koristio je takozvani zlatni sirup koji je sadržao svjež, suvi ili fermentisani ljudski izmet zdrave osobe koji je, pomiješan sa vodom, pila bolesna osoba.
Selimo se u Evropu, gdje je nekih 100 godina kasnije, u svom udžbeniku Ljekovita apoteka prljavštine (Heilsame Dreck-Apotheke), objavljenom 1697. njemački ljekar Kristijan Franc Paulini dao brojne primjere liječenja ljudskim izmetom.
Prva upotreba ljudskog izmeta u modernoj zapadnoj medicini pominje se 1958. u SAD. U Australiji je Tomas Borodin krajem 80-ih dosta uspješno liječio pacijente sa ulceroznim kolitisom, a potom i one sa konstipacijom, dijarejom, bolovima u stomaku, ili Kronovom bolešću.
Danas se smatra da je transplantacija ljudskog izmeta efikasna u oko 90 odsto teških slučajeva bolesti crijeva CDI. Prva studija (2013. holandsko-finska) koja je trebalo to da dokaže - je prekinuta - jer je uspjeh bio toliko očigledan: čak 81 odsto pacijenata je izliječeno poslije samo prvog klistira rastvorom izmeta, dok je to poslije drugog pokušaja bio slučaj sa 90 odsto učesnika studije.
Tehnika presađivanja i važnost donora
Sama tehnika presađivanja skoro da nema nikakvih neželjenih sporednih dejstava - ako se izuzume osjećaj gađenja, koji kod pacijenata nestane vrlo brzo.
Za sada se preveshodno koriste sljedeće tehnike: stolica donora se miješa sa fiziološkim rastvoromm, grubo filtrira i potom transportuje u debelo crijevo pacijenta kroz klistir, tokom kolonoskopije, ili se ubrizgava kroz sondu koja prolazi kroz nos sve do crijeva. Od skoro se u laboratoriji prepariran izmet donora stavlja u kapsule koje se uzimaju oralno.
Bezbjednost transplantacije prije svega zavisi od donora. Jer, postoji veliki rizik od prenošenja raznih bolesti. U SAD se 2019. desio jedini poznati slučaj kada su dva pacijenta teško oboljela poslije transplantacije - od kojih je jedan umro. Ispostavilo se da su dobili preparat od istog donora, koji je bio zaražen sa mutlirezistentnom ešerihijom koli. To je bio povod da se temom pozabavi i South park u epozodi od naslovom "Kradljivci kake“.
Zato je ključni faktor odabir donora, koji mora da se odvija u nekoliko faza, što pored detaljne anamneze uključuje i opsežne, višetruke preglede. Donor mora da je potpuno zdrava osoba, normalne težine, koja je rijetko ili nikada nije uzimala antibiotike.
Kada se traži donor, brzo postaje jasno da baš i nema mnogo ljudi sa potpuno zdravom crijevnom florom - to je manje od 3 odsto.
Zato i ne čudi što doniranje u SAD može da donese i ne mali novac - oko 250 dolara za doniranje 5 uzastopnih dana.
Od kraja juna 2023. na sajtu Njemačkog instituta za lijekove i medicinske proizvode nalazi se lista faktora koji isključuju nekoga kao donora, među kojima su i socijalni - tako na primjer osobe koje rade u bolnicama, staračkim domovina ili u poljoprivredi ne mogu da budu donori izmeta.
Banke ljudskog izmeta
Upravo zbog toga u međuvremenu postoje banke ljudskog izmeta. Prva javna banka je nastala je u SAD: tim sa čuvenog bostonskog Masachusetts Institute of Technologi (MIT) 2012. je osnovao OpenBiome.
Kako bi zadovoljile rastuću potražnju, i širom Evrope su se pojavile brojne banke ljudskog izmeta: ima ih u Holandiji, Danskoj, Poljskoj…
A međunarodna istraživanja sada povezuju širok spektar bolesti sa poremaćajem crijevne flore: hronične upale crijeva kao što su ulcerozni kolitis i Kronova bolest, rak debelog crijeva, autoimune bolesti, Alchajmer, Parkinson, Hašimoto, multiple skleroza, dijabetes tip 2, alergije, astma, neurodermatitis, autizam, depresija, anksioznost, pa i gojaznost.
Zato se intenzivno istražuju i mogućnosti liječenja tranplantacijom izmeta: jedna studija (2020) je pokazala da transplatacija izmeta može da poboljša stanje oboljelilh od depresije i anksiozonosti, ali i suprotno - psihički zdravi ljudi mogu da dobiju simptome psihičkih bolesti donora.
