Čudna vrsta stakla koja je pronađena 1933. godine u Libijskoj pustinji možda je potekla od meteorita, pokazala je analiza naučnice Еlizavete Kovaleve, piše "Lajv Sajens", uz napomenu da se sve uklapa, osim kratera, koji i dalje nedostaje.
Velika pješčana pustinja prostire se na površini od oko 72.000 kvadratnih kilometara (skoro kao Srbija), i povezuje Еgipat i Libiju.
Ako se pronađete u njoj, na određenom mjestu, na jugu pustinje, možete primijetiti komadiće žutog stakla koje je raspršeno po pijesku.
Ovo je prvi put opisano u naučnom radu 1933. godine, i poznato je kao staklo iz Libijske pustinje. Kolekcionari minerala ga cijene zbog njegove ljepote, relativne rijetkosti i misterije koja ga okružuje.
Privjezak pronađen u grobnici faraona Tutankamona sadrži komadić ovog stakla. Prirodno formirana stakla mogu se naći širom svijeta: tu su modlaviti iz kratera Ries u Еvropi i tektiti sa Obale Slonovače.
Ali ništa nije toliko bogato silicijumom kao Staklo iz Libijske pustinje, niti može da se nađe u tako velikim količinama i grumenovima.
Porijeklo ovog stakla je bilo predmet debate među naučnicima u posljednjih 90 godina. Neki su mislili da je ono nastalo u vulkanima na Mjesecu, neki drugi da je nastalo od udara groma (fulguriti - staklo koje se formira fuzijom pijeska i tla u koje udari grom).
Druge teorije kažu da je ono rezultat sedimentarnih ili hidrotermalnih procesa, da je nastalo masivnom eksplozijom meteora u vazduhu, ili da je porijeklom iz obližnjeg kratera meteorita.
Sada, zahvaljujući uznapredovaloj mikroskopskoj tehnologiji, naučnici vjeruju da konačno imaju odgovor. Zajedno sa kolegama sa univerziteta i naučnih centara u Njemačkoj, Еgiptu i Maroko, Kovaleva je identifikovala porijeklo Stakla iz Libijske pustinje - ono je nastalo udarom meteorita u površinu Zemlje.
Svemirski sudari su primarni procesi u Sunčevom sistemu, pošto se planete i njihovi sateliti sudaraju sa asteroidima i embrionima planeta (zvanim i planetizimali). Ovakvi sudari su pomogli i pri stvaranju Zemlje.
1996. godine naučnici su ustanovili da je ovo staklo staro oko 29 miliona godina, a kasnija studija utvrila je da je izvorni materijal sastavljen od zrnaca kvarca prekrivenim mješovitim mineralima gline i oksidima gvožđa i titanijuma.
Kasniji pronalasci otvorili su nova pitanja, pošto je staklo starije od materijala koji može da se pronađe u relevatnom dijelu Velike pješčane pustinje. Ili jednostavnije: ovi materijali nisu postojali na toj lokaciji prije 29 miliona godina.
Za studiju Kovaleve, ko-autor je obezbijedio dva komada stakla, od lokalnog stanovnika koji ih je pronašao u regiji Al Džauf u jugoistočnoj Libiji.
Uzorci su izučavani pomoću najnovije transmisione tehnike elektronske mikroskopije (TЕM), koja omogućava da se vide maleni delići materijala, 20.000 puta manji od debljine lista papira. Pomoću ove tehnike, pronađeni su majušni minerali u ovom staklu - različiti tipovi cirkonijum oksida (ZrO2).
Minerali su sastavljeni od hemijskih elemenata, čiji atomi stvaraju regularne trodimenzionalne "pakete". Kovaleva piše da treba da se zamisli da neko stavi jaja ili flašice gaziranih pića na police supermarketa: slojevi naređani jedni na druge osiguravaju najefikasnije moguće pakovanje.
Na sličan način, kaže ona, atomi se ređaju u kristalne rešetke koje su jedinstvene za svaki mineral. Minerali koji imaju isti hemijski sastav, ali drugačiju atomsku strukturu (različite načine "pakovanja" atoma u kristalnu rešetku) zovu se polimorfi.
Jedan polimorf ZrO2 koji je pronađen u Libijskoj pustinji zove se kubični cirkonijom - kakav se viđa u nekim zlatarama kao zamjena za dijamant. Ovaj mineral se može formirati samo na visokim temperaturama između 2.250 i 2.700 stepeni Celzijusa.
Drugi polimorf ZrO2 koji je izučavan je veoma rijedak, i zove se orto-II ili OII. On se formira pri veoma velikom pritisku - na oko 130.000 atmosfera.
Ova činjenica je i bila dokaz da je udar meteorita uzrok stvaranja ovog stakla, pošto ovakvi uslovi na Zemljinoj kori mogu da se stvore samo udarom meteorita ili eksplozijom atomske bombe.
Ako je sve ovo tačno, piše Kovaleva, krater koji je za sobom ostavio meteorit trebalo bi da je negdje u blizini. Najbliži poznati krateri, zvani GP i Oaza, imaju prečnik od 2 i 18 kilometara, ali su prilično daleko od mjesta gdje je pronađeno staklo.
Oni su premali i predaleko da bi bili "roditeljski krateri" ovako velike količine udarnog stakle, koncentrisanog na jednom mjestu.
Kovaleva zaključuje da ostaju otvorena mnoga pitanja: gdje je roditeljski krater, koliko je on veliki, da li ga prekriva pijesak...
