Zašto u ovom trenutku? Koje se nadležnosti vraćaju Republici Srpskoj?

O tim pitanjima sam već govorio kao i brojni drugi. Ono o čemu se u našem javnom prostoru ne govori jeste šta Republika Srpska zapravo dobija? Da li zaista dobijamo najviši pravno-politički akt koji suvereno uređuje osnovne principe društvenog i državnog uređenja i sa kojim svi drugi zakoni i propisi, kao akti niže pravne snage, moraju biti usaglašeni? Ili ipak dobijamo akt koji je lišen suverenog regulisanja društvenih i državnih postavki i koji i sam, kao hijerarhijski niži pravni akt, mora biti usaglašen sa legislativnim aktima drugih organa? 

Formalno, Narodna skupština Republike Srpske je 12.03.2025. godine, donijela Odluku da se pristupi donošenju novog Ustava Republike Srpske. Već sledećeg dana, usvojen je Nacrt ustava Republike Srpske. U formalnom smislu, ovim odlukama započet je postupak usvajanja novog Ustava Republike Srpske – hijerarhijski najvišeg pravnog akta u jurisdikciji Republike Srpske. Ipak, Republika Srpska je dio složene dejtonske Bosne i Hercegovine u kojoj je suverenost, najblaže rečeno, podijeljena i u kojoj entitetski ustavi moraju biti usaglašeni sa Dejtonskim mirovnim sporazumom i njegovim aneksima. Takva Bosna i Hercegovina zaista „nikome nije tijesna.“ 

Problem je nastao kada su centralni organi BiH sveli Ustav Republike Srpske na nivo podzakonskog akta. To je konačno učinjeno podizanjem i potvrđivanjem optužnice protiv „službene osobe u instituciji Republike Srpske“ koja je koristila „ovlasti iz Ustava Republike Srpske“ a što je zabranjeno Odlukom 15/23 – kvazizakonom, Kristijana Šmita. Sve ovo komplikuje odgovor na dilemu iz prvog pasusa jer je dejtonska struktura drastično narušena, a time i svi hijerarhijski odnosi u Bosni i Hercegovini. Ako bismo se zadržali u ovakvim okvirima, zadatim od strane BiH, onda Republika Srpska faktički može donijeti samo podzakonski akt u rangu statuta, bez obzira na formu i način njegovog usvajanja.

Ako bismo pak postupak donošenja novog Ustava Republike Srpske posmatrali iz ugla narativa koji se formira u medijima u Republici Srpskoj, da je to „odgovor na silu“ ili reakcija na „pokušaj uvođenja prava jačeg“ koji takođe podrazumijeva akciju i reakciju sile-na-silu, shvatićemo da se Ustav pojavljuje kao rezultanta, zbir, centrifugalnih sila iz Republike Srpske koja protivteži centripetalnim-unitarizujućim silama sa nivoa BiH. Koji je odnos snaga suprotstavljenih sila, i koja od njih će na kraju biti poništena, ovde ne smiju biti pitanja jer spirala njihovog međusobnog potiranja vodi put pravnog, pa onda i fizičkog nasilja. Može li se ovo zaustaviti?

Prekid spirale – ukidanje nasilja

Niko neće odstupiti. Rezonski okvir koji zanemaruje da je Bosna i Hercegovina država osnovana međunarodnim ugovorom, nužno će dovesti do eskalacije. Ovaj okvir je fatalan za Republiku Srpsku, i vrlo povoljan po centralizovanu BiH. Rješenje se mora tražiti izvan tog okvira.

I tražimo! Dana, 13.03.2025. godine, na inicijativu predsjednika Narodne skupštine Republike Srpske, usvojen je Zahtjev za arbitražno rješavanje spora sa centralnim organima Bosne i Hercegovine. Tim aktom, nepravedno i neodgovorno neopaženim u javnosti, Republika Srpska nastoji da iz zone sukoba, konflikt prebaci u sferu pravnog spora. 

Osim Bosni i Hercegovini, Zahtjev je upućen i svim zainteresovanim stranama, Srbiji i Hrvatskoj kao stranama u Dejtonskom mirovnom sporazumu; Francuskoj, Njemačkoj, Rusiji, Velikoj Britaniji, Еvropskoj uniji i Sjedinjenim Američkim Državama kao svjedocima sporazuma. Spor bi trebao biti riješen od strane Stalnog arbitražnog suda u Hagu, ili alternativno, pred arbitražom koju zainteresovane strane usaglase sa Republikom Srpskom. 

S obzirom da je riječ o ugovorno-pravnom a ne političko-pravnom sporu, za pozicije Republike Srpske je najpovoljnije da se stvar rješava sudskim putem. Za razliku od političkih foruma, međunarodni sudovi su vezani odgovarajućim pravnim pravilima tumačenja međunarodnih ugovora koja nam pogoduju. Radi toga, treba biti oprezan sa prijedlozima da se spor riješi u okviru bilo kojeg političkog foruma. Politički forumi nisu obavezani pravilima međunarodnog ugovornog prava i odluke zasnivaju na drugim osnovama, kako se pokazalo – za nas uvijek nepovoljno. 

Trampova suverenistička administracija, jednako kao i Еvropska unija - restlo radikalnog atlantizma, uvijek će zajedno sa NATO-om podržati centralne organe BiH bez obzira šta kaže međunarodno pravo. Sa sudom je ipak drugačije.