Nova saznanja o mozgu: Prolazi kroz pet faza, a pubertet traje do 30-tih

Naučnici su identifikovali pet glavnih „epoha“ razvoja ljudskog mozga, u jednoj od najobuhvatnijih studija do sada o tome kako se neuronske veze mijenjaju od ranog djetinjstva do duboke starosti, izvijestila je N1.

Studija, zasnovana na snimcima mozga skoro 4.000 ljudi – od beba mlađih od godinu dana do osoba od 90 godina – mapirala je neuronske veze i njihov razvoj tokom života. Istraživači su otkrili pet širokih faza, podijeljenih u četiri ključne „prelomne tačke“ u kojima raspored mozga prelazi na drugačiju putanju – oko devete, 32, 66. i 83. godine života.

„Kada se osvrnemo unazad, mnogi od nas osjećaju da je naš život obilježen različitim fazama. Ispostavlja se da i mozak prolazi kroz takve ere“, rekao je profesor Dankan Astl, istraživač neuroinformatike na Univerzitetu u Kembridžu i glavni autor studije.

„Razumijevanje da se razvoj strukture mozga ne odvija ravnomjerno i postepeno, već kroz nekoliko glavnih prekretnica, pomoći će nam da otkrijemo kada i kako su njegove neuronske mreže podložnije poremećajima.“

Najduža era

Period dječjeg razvoja traje od rođenja do otprilike devete godine, kada mozak ulazi u adolescentsku fazu – eru koja prosječno traje do oko 32. godine.

U ranim tridesetim godinama neuronske mreže mozga prelaze u „odrasli način“ funkcionisanja – najdužu eru, koja traje više od tri decenije. Treća prelomna tačka, oko 66. godine, označava početak faze „ranog starenja“ moždane arhitekture. Konačno, „kasno starenje“ mozga počinje formirati se oko 83. godine.

Od ranog djetinjstva do kraja djetinjeg perioda, mozak karakteriše „konsolidacija mreža“: veliki broj sinapsi – veza između neurona – prisutnih u mozgu bebe postepeno se smanjuje, pri čemu preživljavaju samo najaktivnije. Studija je pokazala da se tokom ovog perioda efikasnost moždanih veza zapravo smanjuje.

Istovremeno, i siva i bijela masa mozga brzo rastu, kortikalna debljina – udaljenost između spoljne sive i unutrašnje bijele mase – dostiže svoj vrhunac, a kortikalno „naboravanje“, odnosno brazde na površini mozga, stabilizuju se.

Druga epoha

Druga „epoha“ mozga, adolescentska era, obilježena je daljnjim rastom bijele mase i sve većim usavršavanjem mreža komunikacije unutar mozga. Ova era karakteriše postupno povećanje efikasnosti neuronskih veza, što je povezano s boljim kognitivnim sposobnostima. Epohe su definisane time da mozak tokom njih ostaje na stabilnoj razvojnoj putanji, ne nužno u fiksnom stanju.

„Mi svakako ne tvrdimo da će se ljudi u kasnim dvadesetim ponašati kao tinejdžeri, niti da njihov mozak izgleda kao tinejdžerski“, rekla je Aleksa Mausli, koja je vodila istraživanje. „Riječ je o obrascu promjene.“

Dodala je da rezultati mogu pomoći u razumijevanju faktora rizika za mentalne poremećaje, koji se najčešće pojavljuju tokom adolescencije.

Mozak se mijenja nakon porođaja

Oko 32. godine dolazi do najveće ukupne promjene putanje razvoja. Životni događaji, poput roditeljstva, mogli bi igrati ulogu u nekim uočenim promjenama, iako studija to nije direktno provjeravala.

„Znamo da se mozak žena koje rode dijete mijenja nakon porođaja“, rekla je Mausli. „Razumno je pretpostaviti da bi mogla postojati veza između ovih prekretnica i onoga što se događa u mozgu.“

Od 32. godine, arhitektura mozga čini se stabilnijom nego u prethodnim fazama – što se poklapa s „vrhuncem inteligencije i ličnosti“ zabilježenim u drugim istraživanjima. Regije mozga takođe postaju funkcionalno odvojenije i kompaktnije.

Posljednje dvije prelomne tačke obilježene su smanjenjem povezanosti između moždanih regija, što se povezuje sa starenjem i degeneracijom bijele mase.